Công tác dân nguyện của Quốc hội: Đổi mới, hiệu lực, hiệu quả

Để góp phần củng cố niềm tin của nhân dân đối với Quốc hội cũng như tiếp tục khẳng định vị thế, vai trò của Quốc hội với nhân dân, ngày 21/3, Báo Đại biểu Nhân dân tổ chức Tọa đàm trực tuyến với chủ đề “Công tác dân nguyện của Quốc hội: Đổi mới, hiệu lực, hiệu quả”.

Tọa đàm từ chia sẻ ý kiến các đại biểu Quốc hội, các chuyên gia, nhà khoa học, nhà quản lý đánh giá về những kết quả mà công tác dân nguyện của Quốc hội đã làm được, từ đó để tiếp tục phát huy, đổi mới, nâng cao trong công tác dân nguyện, đáp ứng yêu cầu trong tiến trình đổi mới tổ chức hoạt động của Quốc hội và xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền "của dân, do dân và vì dân".

80-100% số lượng vụ việc, vấn đề mà Ban Dân nguyện chuyển đã được các cơ quan tư pháp giải quyết, trả lời

Theo đánh giá, với sứ mệnh là “cầu nối” trực tiếp giữa nhân dân với Quốc hội, hoạt động dân nguyện có vai trò đặc biệt quan trọng trong hoạt động của Quốc hội.

Trải qua 20 năm hoạt động, với nỗ lực không ngừng, tâm huyết, trách nhiệm của tập thể lãnh đạo và từng cán bộ, Ban Dân nguyện của Quốc hội đã hoàn thành xuất sắc các nhiệm vụ, đạt được nhiều kết quả rất đáng ghi nhận, được đánh giá cao qua các nhiệm kỳ Quốc hội.

Công tác dân nguyện của Quốc hội thông qua hoạt động của Ban Dân nguyện trong suốt 20 năm qua đã giúp việc tiếp nhận thông tin từ nhân dân, nắm bắt ý chí, nguyện vọng, tâm tư, kiến nghị phản ánh của công dân ngày càng được nâng cao; góp phần bảo đảm quyền, lợi ích chính đáng của công dân, cụ thể hóa và phát huy quyền tham gia quản lý nhà nước và xã hội.

Để tiếp tục phát huy những thành quả đã đạt được và đáp ứng ngày càng tốt hơn yêu cầu nhiệm vụ trong giai đoạn mới cũng như nguyện vọng của công dân, đòi hỏi công tác dân nguyện của Quốc hội cần tiếp tục được đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu quả hơn nữa, góp phần đắc lực củng cố niềm tin của nhân dân đối với hoạt động của Quốc hội cũng như tiếp tục khẳng định vị thế, vai trò của Quốc hội với nhân dân.

Tại Tọa đàm, ông Lưu Bình Nhưỡng, Phó trưởng Ban Dân nguyện của Ủy ban Thường Quốc hội cho biết, sau 20 năm thành lập, Ban thực hiện theo Nghị quyết số 370/2003/NQ-UBTVQH11 của UBTVQH (6 nhiệm vụ) và hiện đang thực hiện theo Nghị quyết số 16/2016/UBTVQH13 của UBTVQH (9 nhiệm vụ, trong đó có 6 nhiệm vụ căn bản).

Cụ thể như: Trực tiếp giúp Quốc hội và các cơ quan của Quốc hội thực hiện tiếp công dân, đồng thời Ban là cơ quan thường trực tiếp công dân của Quốc hội; Tiếp nhận và xử lý đơn thư khiếu nại tố cáo gửi đến Quốc hội, Lãnh đạo Quốc hội và các cơ quan của Quốc hội; Trực tiếp tiếp nhận, xử lý các kiến nghị cử tri gửi đến Quốc hội thông qua các đợt tiếp xúc cử tri chính thức của các Đoàn Đại biểu Quốc hội trước và sau mỗi kỳ họp; Giúp UBTVQH về giám sát tiếp công dân của các bộ, ngành, địa phương; giám sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo của các cơ quan, tổ chức…

Cùng với đó, Ban Dân nguyện còn thực hiện nhiều nhiệm vụ khác giống như các cơ quan khác của Quốc hội, như xây dựng đề án, nghiên cứu khoa học, cho ý kiến vào các dự thảo pháp luật, chính sách, Nghị quyết…

Cũng theo ông Nhưỡng, nhiệm kỳ Quốc hội Khóa XII và XIII, Ban đã tiếp nhận 47.816 kiến nghị. Từ khóa XIV đến nay là 27.748 kiến nghị của cử tri.

Tính chung từ trước tới nay, Ban đã tiếp nhận 75.564 kiến nghị cử tri gửi đến Quốc hội để xem xét các vấn đề về chính sách cùng nhiều vấn đề cụ thể.

Đánh giá công tác dân nguyện là công tác đặc biệt quan trọng của Quốc hội, nguyên Phó Chủ nhiệm Uỷ ban Văn hoá, Giáo dục Lê Như Tiến chia sẻ, về chức năng, nhiệm vụ của Ban Dân nguyện nhìn từ góc độ của Hiến pháp và Luật Tổ chức Quốc hội có thể thấy, Hiến pháp đã quy định: Quốc hội là cơ quan đại biểu cao nhất của nhân dân, cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất của nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Soi chiếu từ góc độ là cơ quan đại biểu cao nhất của nhân dân thì phải phản ánh được tâm tư, nguyện vọng, ý chí của nhân dân vào hoạt động của mình.

Trong hoạt động, Ban Dân nguyện thay mặt và giúp UBTVQH về công tác dân nguyện cho nên chức năng, nhiệm vụ của Ban Dân nguyện cũng được thể hiện trong hai văn bản rất quan trọng là Nghị quyết số 370/2003/NQ-UBTVQH11, ngày 17/3/2003 của UBTVQH.

Sau đó, những nhiệm vụ này tiếp tục được bổ sung đầy đủ trong Nghị quyết số 16/2016/UBTVQH13, ngày 17/3/2016 của UBTVQH, đã quy định rất rõ về 9 chức năng, nhiệm vụ của Ban Dân nguyện.

Ông Tiến khẳng định, Ban Dân nguyện là địa chỉ đáng tin cậy của nhân dân, là nơi tiếp nhận đơn thư khiếu nại, tố cáo và kiến nghị, nguyện vọng của nhân dân và của cử tri cả nước.

Minh chứng hoạt động dân nguyện của Quốc hội mà cụ thể là thông qua các hoạt động Ban Dân nguyện, ông Nguyễn Công Long, Ủy viên Thường trực Ủy ban Tư pháp của Quốc hội đồng tán thành quan điểm cho rằng Quốc hội chỉ có thể thực hiện được tất cả các chức năng của mình, lập pháp, giám sát tối cao và quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước khi nào Quốc hội làm tốt việc tiếp nhận tất cả phản ánh ý kiến, nguyện vọng nhân dân và cử tri.

Ông Long chỉ ra, mỗi năm, hàng chục nghìn lượt đơn thư, hàng chục nghìn vụ việc đã được xử lý qua công tác dân nguyện và qua xử lý của Ban Dân nguyện, có thể nói số vụ việc, số vấn đề liên quan đến lĩnh vực tư pháp được theo dõi là tỷ lệ rất lớn và cũng có kiểm tra lại tất cả các số liệu của công tác dân nguyện thì có thể nói rằng là 80% là con số thấp nhất, rất nhiều kỳ báo cáo tỷ lệ này lên đến 80-100% số lượng vụ việc, vấn đề mà Ban Dân nguyện chuyển đã được các cơ quan tư pháp cụ thể là hệ thống của TAND, Viện KSND giải quyết, có thông tin trả lời.

Công tác dân nguyện trong tiến trình đổi mới tổ chức hoạt động của Quốc hội và xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân

“Tôi cho rằng, ý kiến, nguyện vọng của nhân dân là máu thịt của nhân dân đối với viêc xây dựng Nhà nước pháp quyền. Công tác dân nguyện là công tác rất rộng và không chỉ dừng lại ở việc giải quyết đơn thư, khiếu nại tố cáo”, ông Lê Như Tiến nói.

Để thực hiện tốt hơn công tác dân nguyện, ông Tiến chỉ ra rằng, phải thẳng thắn nhìn nhận những nhiệm vụ đã làm và chưa làm tốt để tìm nguyên nhân của những hạn chế ở đâu. Chúng ta hoàn toàn có đủ điều kiện để thực hiện, liên kết tất cả chức năng, nhiệm vụ của công tác dân nguyện như quy định tại Nghị quyết 370/2003/NQ-UBTVQH11 và Nghị quyết 16/2016/UBTVQH13 để đi đến cùng và giải quyết triệt để vấn đề.

Ông Nguyễn Sĩ Dũng, nguyên Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội  cho hay, Quốc hội là cơ quan đại diện, nếu đã là đại diện thì phải hiểu ý nguyện của người dân, hiểu họ muốn cái gì. Bản chất của thiết chế nghị viện hay Quốc hội đòi hỏi phải có bộ phận làm việc với nhân dân, ý nguyện của nhân dân, làm việc với người mà mình đại diện, đó là nguyên tắc. Nghe ý kiến kiến nghị của người dân là những người do người dân bầu ra, phụ thuộc vào lá phiếu của người dân.

Chính phủ chịu trách nhiệm trước Quốc hội, nhưng Quốc hội chịu trách nhiệm trước nhân dân. Như vậy, nếu cơ chế này không vận hành thì thực chất cả hệ thống không vận hành. Khắp nơi trên thế giới không có Quốc hội hay nghị viện nào không làm công tác dân nguyện và người ta có các mô hình khác nhau để làm.

Công tác dân nguyện rất quan trọng vì làm cho cả hệ thống này chính danh. Muốn nhà nước dân chủ, của dân, do dân và vì dân, phải đặt toàn bộ sự chính danh của hệ thống này phụ thuộc vào việc phản ánh dân nguyện và xử lý dân nguyện như thế nào.

Ở góc độ khác, ông Lưu Bình Nhưỡng cho biết, cần phân biệt rõ công tác dân nguyện của hệ thống dân cử, công tác dân nguyện của Quốc hội - với tư cách là một chế định, tư cách là cơ chế pháp lý để làm tròn nhiệm vụ của cơ quan đại diện (ở đây mang tính 2 chiều: vừa nắm bắt tâm tư, nguyện vọng của nhân dân để thể chế chính sách pháp luật, vừa thực hiện trả lời nhân dân tất cả vấn đề đó); và vấn đề hoàn thiện Ban Dân nguyện.

Hai vấn đề này hoàn toàn khác nhau. Ban Dân nguyện chỉ là thiết kế một trong những đầu mối để thực hiện công tác dân nguyện của cơ quan dân cử.

Ở đây, có hai vấn đề: Một là, muốn nâng tầm Quốc hội, các cơ quan của Quốc hội, thì tất cả hệ thống dân cử nói chung và hệ thống của Quốc hội nói riêng phải thực hiện tốt công tác dân nguyện.

Hai là, Quốc hội, HĐND muốn thực hiện tốt công tác dân nguyện phải có cơ quan đầu mối tương xứng với tính chất nhiệm vụ, chứ không thể đặt nó ở vị trí rất thấp kém, nhỏ nhoi nhưng lại yêu cầu làm việc rất lớn. Từ chức năng, nhiệm vụ, cần xem xét tổ chức bộ máy nhân sự cùng các điều kiện cho nó.

Giải pháp đổi mới nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của công tác dân nguyện

Để nâng cao hiệu lực, hiệu quả công tác dân nguyện, ông Nguyễn Sĩ Dũng cho rằng, phải nâng cao địa vị pháp lý của Ban Dân nguyện, về mặt thể chế Ban Dân nguyện phải vận hành khác và các Ủy ban của Quốc hội phải vận hành khác. Phải thành lập Ủy ban Dân nguyện là một thiết chế chính trị thì mới xử lý những mảng lớn hơn của công tác dân nguyện.

Theo ông Dũng, đa số những kiến nghị của nhân dân, nếu Quốc hội không quyết thì Chính phủ cũng không thể thực hiện được. Để xử lý ở cấp lập pháp trước thì phải có một thiết chế vận hành về mặt chính trị, còn nếu chỉ để giải quyết khiếu nại tố cáo thì vẫn có thể vận hành như hiện nay.

Còn ông Hoàng Đức Thắng, Phó Trưởng đoàn chuyên trách Đoàn ĐBQH tỉnh Quảng Trị khẳn định cần nhận thức về vị trí, vai trò, địa vị pháp lý của công tác dân nguyện… Công tác dân nguyện phải hiểu thuộc về thể chế chính trị chứ không phải hoạt động thông thường. Do đó, phải được thể chế hóa bằng hệ thống lý luận về mặt khoa học và tính pháp lý đầy đủ, chứ không thể nói theo cảm tính, cảm nhận. Hiện nay, chưa có quy định rõ ràng về công tác dân nguyện.

Cùng với đó, nghiên cứu sửa đổi Luật Khiếu nại, Luật Tố cáo, đặc biệt các quy định liên quan đến trách nhiệm của các cơ quan Nhà nước có thẩm quyền giải quyết khiếu nại tố cáo khi nhận được đơn thư khiếu nại tố cáo do ĐBQH chuyển đến và quy định liên quan đến chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của ĐBQH trong lĩnh vực tiếp công dân, tiếp nhận đơn thư khiếu nại tố cáo của công dân.

Đưa ra các giải pháp về vấn đề này, ông Lưu Bình Nhưỡng nói: Qua ý kiến trao đổi của các đại biểu và qua việc nắm bắt nguyện vọng của người dân, đặc biệt khi thực hiện sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tổ chức Quốc hội, điều chúng tôi nhận thấy là nhân dân có mong muốn công tác dân nguyện phải được ghi nhận, luật hóa và nâng tầm lên. Nhiều đại biểu Quốc hội Khóa XIV cũng đặt ra vấn đề này.

Cần nhấn mạnh rằng, việc nâng tầm công tác dân nguyện có vai trò vô cùng cần thiết trong giai đoạn hiện nay, đặc biệt trong bối cảnh chúng ta đang xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân.

Ông Nhưỡng thông tin, thực hiện chỉ đạo của Đảng đoàn Quốc hội, Ban Dân nguyện đang xây dựng Đề án để báo cáo Đảng đoàn Quốc hội về đổi mới, nâng cao hiệu quả công tác dân nguyện trong tình hình mới, và sẽ báo cáo UBTVQH. 

Song song với đó, Quốc hội, Đảng đoàn Quốc hội và UBTVQH giao cho Ban Dân nguyện chủ trì nghiên cứu, phối hợp với các cơ quan của Quốc hội, UBTVQH, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam để nghiên cứu, rà soát, sửa đổi, bổ sung nghị quyết của Quốc hội có liên quan đến tiếp công dân, đơn thư, giải quyết khiếu nại tố cáo, giám sát thực hiện kiến nghị của cử tri… Đây là tín hiệu đáng mừng cho công tác dân nguyện trong thời gian tới.