Hé lộ loại tên lửa bắn hạ tiêm kích F-16 của Ukraine

Tuy sự mất mát của máy bay và phi công thu hút sự chú ý nhưng loại vũ khí được sử dụng mới thực sự hé lộ nhiều điều về diễn biến chiến lược hiện nay.

Việc sử dụng tên lửa tầm xa – từ mặt đất hoặc từ trên không – cho thấy Nga đang điều chỉnh chiến thuật và Ukraine gặp nhiều khó khăn khi tích hợp công nghệ phương Tây vào một chiến trường khốc liệt.

Theo BBC dẫn nguồn từ phía Ukraine cho biết, ba quả tên lửa được phóng về phía chiếc F-16, trong đó một quả có thể là S-400 hoặc R-37 đã đánh trúng mục tiêu. Đồng thời, phía Ukraine cũng bác bỏ khả năng bị bắn nhầm, khẳng định không có hệ thống phòng không Ukraine nào hoạt động ở khu vực đó.

Bộ Quốc phòng Nga tuyên bố chiếc máy bay bị bắn bằng tên lửa đất đối không, nhưng không nêu rõ loại vũ khí. Dù chưa có bằng chứng xác thực, hai hệ thống vũ khí bị nghi ngờ phản ánh rõ cuộc cạnh tranh công nghệ và chiến thuật trên bầu trời Ukraine.

S-400 - Lưới phòng không vững chắc của Nga

S-400 Triumf, NATO gọi là SA-21 Growler, là hệ thống phòng không chủ lực của Nga. Được phát triển từ thập niên 1990, S-400 đưa vào sử dụng từ năm 2007 và hiện là một trong những hệ thống tên lửa đất đối không tiên tiến nhất thế giới.

Tên lửa tầm xa nhất của S-400, 40N6E, có thể bắn trúng mục tiêu ở khoảng cách 400 km, trong khi loại 48N6E3 tầm 0 km thường được dùng để chống máy bay phản lực.

Radar 92N6E (NATO gọi là “Grave Stone”) có thể theo dõi đồng thời 100 mục tiêu và dẫn đường cho tên lửa bay nhanh hơn Mach 6. S-400 có thể đánh chặn máy bay bay thấp, tên lửa hành trình và cả tên lửa đạn đạo.

Điểm mạnh của S-400 là nó hoạt động trong một mạng lưới phòng không nhiều lớp, kết hợp với hệ thống ngắn tầm như Pantsir-S1 và các đơn vị tác chiến điện tử. Tại Ukraine, Nga đã triển khai S-400 ở những vùng trọng yếu như các vùng chiếm đóng, Kursk và Belgorod.

Nếu S-400 đã bắn hạ F-16, điều đó cho thấy máy bay này đã bay vào vùng nguy hiểm – có thể gần Sumy Oblast, nơi giao tranh diễn ra căng thẳng.

Với tầm bắn xa, S-400 cho phép Nga tấn công từ xa mà không cần trực diện đối đầu, tận dụng khoảng trống trong khả năng chế áp phòng không của Ukraine.

R-37M – Mối đe dọa từ không trung

Trong khi đó, tên lửa R-37M (NATO gọi là AA-13 Arrow), do Vympel phát triển từ thập niên 1980 và hiện đại hóa gần đây, là tên lửa không đối không tầm xa nhất thế giới, có thể đánh trúng mục tiêu ở khoảng cách tới 300 km.

R-37M được phóng từ các máy bay như MiG-31BM hoặc Su-35S, bay với tốc độ Mach 6, dẫn đường bằng quán tính kết hợp radar chủ động, chuyên tiêu diệt mục tiêu cơ động cao như tiêm kích hoặc máy bay trinh sát.

Với đầu đạn nổ mạnh nặng 60 kg, R-37M chỉ được Nga sử dụng giới hạn nhưng rất hiệu quả, thường dùng để đánh máy bay Ukraine từ khoảng cách vượt quá khả năng phòng vệ của họ.

Nếu chiếc F-16 bị hạ bởi R-37M, điều đó cho thấy một máy bay Nga (có thể là MiG-31) đang tuần tra ở độ cao lớn, sử dụng radar Zaslon-M mạnh mẽ để phát hiện mục tiêu từ xa. Chiến thuật này giúp phi công Nga khai hỏa mà không phải vào vùng không phận tranh chấp.

Trường hợp này đặt ra câu hỏi về nhiệm vụ cụ thể của F-16 – liệu nó đang không kích, yểm trợ hay đánh chặn. Việc Nga sử dụng R-37M cho thấy họ đang ưu tiên tấn công từ xa để giữ vững ưu thế trên không.

Sự phối hợp chiến thuật tạo “vùng cấm bay”

Cả S-400 và R-37M cho thấy chiến lược của Nga là tạo ra “vùng cấm bay” dọc tiền tuyến Ukraine. S-400 đảm bảo tầm kiểm soát từ mặt đất, còn R-37M mở rộng khả năng tấn công từ không trung – khiến các chiến đấu cơ như F-16 cũng gặp nguy hiểm.

F-16, do General Dynamics (nay là Lockheed Martin) thiết kế từ những năm 1970, là tiêm kích đa nhiệm một động cơ nổi tiếng với tính linh hoạt. Dài mét, sải cánh 10 mét, tốc độ tối đa Mach 2, bán kính chiến đấu hơn 550 km.

F-16 dùng động cơ Pratt & Whitney F100 hoặc GE F110, tích hợp radar AN/APG-68 và mang được nhiều loại vũ khí như tên lửa AIM-120 AMRAAM hay bom dẫn đường. Hệ thống gây nhiễu như ALQ-131 giúp tránh bị bắn hạ. Trong tay Ukraine, F-16 vượt trội hơn MiG-29 và Su-27 thời Liên Xô.

Tuy nhiên, F-16 không phải bất khả chiến bại. Ukraine không có ưu thế như Mỹ trong Chiến dịch Bão táp Sa mạc 1991 – khi F-16 hoạt động với sự hỗ trợ tối đa từ AWACS, tiếp dầu và chiến tranh điện tử.

Ở Ukraine, F-16 hoạt động với hạ tầng hạn chế. Sân bay an toàn hiếm, đội ngũ mặt đất thiếu thốn, và chưa kết nối đầy đủ với hệ thống chỉ huy của NATO.

Không có dữ liệu thời gian thực từ AWACS, phi công Ukraine phải dựa vào cảm biến trên máy bay – vốn khó phát hiện tên lửa R-37M ở tầm xa hoặc radar của S-400 từ sâu trong lãnh thổ Nga.

Cuộc đối đầu giữa hai thế giới quân sự

S-400 là hậu duệ của S-75, từng bắn rơi máy bay do thám U-2 trên bầu trời Cuba năm 1962. Trong nhiều thập kỷ, Nga ưu tiên phát triển tên lửa dẫn đường tầm xa để đối đầu không quân phương Tây. R-37M cũng xuất phát từ nhu cầu chống máy bay ném bom và trinh sát Mỹ thời Chiến tranh Lạnh.

Hai hệ thống này từng được thử nghiệm ở Syria, nơi Nga triển khai S-400 bảo vệ căn cứ và dùng tên lửa không đối không để kiểm soát bầu trời. Việc bắn rơi một chiếc F-16 biểu tượng công nghệ phương Tây là bước ngoặt quan trọng.

So với vũ khí phương Tây, S-400 thường được so với hệ thống Patriot của Mỹ, vốn cũng có radar và tên lửa tầm xa. Tuy nhiên, Patriot dựa vào sự phối hợp chặt chẽ với máy bay và vệ tinh đồng minh – điều Ukraine chưa có. Trong khi đó, NATO không có vũ khí tương đương R-37M, tên lửa AIM-120 AMRAAM của Mỹ chỉ có tầm 160 km, thua xa R-37M.

Sự chênh lệch này khiến phi công Ukraine luôn phải né tránh mà khó phản công. Nga kết hợp vũ khí này với tiêm kích như Su-35 hay MiG-31 tạo ra ưu thế vượt trội, còn Ukraine thiếu hỗ trợ tương xứng.

Nga cũng không ngừng điều chỉnh chiến thuật. S-400 có thể nhanh chóng di chuyển để tránh bị phá hủy. R-37M phóng từ độ cao lớn càng làm kế hoạch tác chiến của Ukraine thêm phức tạp.

Theo các chuyên gia quân sự nhận định, nhiều khả năng vụ F-16 bị bắn rơi xảy ra ở Sumy Oblast – khu vực Ukraine từng tổ chức các cuộc tấn công sang vùng Kursk của Nga.

Chiếc F-16 có thể đang hỗ trợ bộ binh, đánh chặn UAV hoặc không kích mục tiêu bên kia biên giới. Nhưng hoạt động gần hệ thống phòng không nhiều lớp của Nga, từ S-400 dưới đất đến MiG-31 trên trời khiến cả những tiêm kích hiện đại nhất cũng bị đe dọa.

Phi công Ukraine, nhiều người chỉ được huấn luyện cấp tốc ở nước ngoài, đang chịu áp lực rất lớn để thích nghi, thực hiện nhiệm vụ phức tạp với nguồn lực hạn chế.

Chương trình viện trợ F-16 là biểu tượng cho cam kết của NATO với Ukraine. Tuy nhiên, mỗi lần mất máy bay lại đặt ra câu hỏi về khả năng duy trì hỗ trợ lâu dài. Lực lượng không quân Ukraine đã suy giảm nghiêm trọng, với tốc độ tổn thất vượt xa khả năng thay thế.