Lái xe gây tai nạn, chủ doanh nghiệp có phải bồi thường không?

Từ vụ án cụ thể

Nguyễn Thanh Th., sinh năm 1990, là tài xế có bằng lái hạng C, được Công ty TNHH PL NT (Khánh Hòa) thuê điều khiển xe tải chở hoa từ Đà Lạt đi Hà Nội. Khi đến địa phận huyện Quảng Xương (Thanh Hóa), Th. điều khiển xe với tốc độ khoảng 38–56 km/h, bóp còi xin vượt một xe máy do ông Phạm Văn Ch. (SN 1960) điều khiển. Trong lúc vượt, do có một ô tô khác đang chạy ở làn bên trái, giáp dải phân cách, Th. đánh lái sang phải để tránh, khiến xe tải va vào xe máy và cán qua ông Ch., làm nạn nhân tử vong tại chỗ.

Ngay sau vụ tai nạn, Nguyễn Thanh Th. đã ra cơ quan công an đầu thú. Kết quả giám định cho thấy bị cáo không sử dụng rượu bia, ma túy. Gia đình tài xế cùng công ty đã bồi thường cho gia đình nạn nhân 230 triệu đồng và được bãi nại.

Viện Kiểm sát truy tố Th. theo điểm a khoản 1 Điều 260 Bộ luật Hình sự 20 về tội "Vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ gây chết người", với mức án đề nghị từ đến 18 tháng tù, cho hưởng án treo.

Chủ phương tiện không bị truy cứu hình sự

Vụ án được các cơ quan tố tụng xem xét, giải quyết và đưa ra phân tích diễn biến thực tế cũng như các quy định của pháp luật có liên quan. Trong vụ việc này, chiếc xe gây tai nạn là tài sản của Công ty TNHH PL NT, do giám đốc công ty ủy quyền cho anh Phan Phạm NQ đại diện giải quyết. Quá trình điều tra cho thấy không có lỗi trong việc tuyển dụng, giao xe hay quản lý tài xế từ phía công ty.

Theo quy định tại Điều 260 Bộ luật Hình sự 20, trách nhiệm hình sự chỉ đặt ra đối với người trực tiếp điều khiển phương tiện giao thông gây hậu quả, nếu có hành vi vi phạm các quy định an toàn giao thông như vượt sai quy định, không giữ khoảng cách, lái xe sai làn, không quan sát kỹ…

Đối với chủ sở hữu phương tiện, nếu không trực tiếp điều khiển phương tiện và không có lỗi trong việc giao xe cho người không đủ điều kiện hoặc không quản lý phương tiện đúng quy định, thì không phải chịu trách nhiệm hình sự. Việc bồi thường dân sự trong trường hợp này có thể phát sinh nếu có tranh chấp, nhưng không cấu thành tội phạm hình sự.

Trong vụ án trên, công ty là chủ sở hữu xe, bị cáo là lái xe được thuê có giấy phép đầy đủ, không có vi phạm về điều kiện hành nghề, không có lỗi từ phía công ty trong giao xe. Do đó, chỉ bị cáo Nguyễn Thanh Th. bị truy cứu trách nhiệm hình sự, còn công ty không phải chịu trách nhiệm hình sự nào, kể cả hình thức đồng phạm hay liên đới.

Cần nâng cao ý thức của người tham gia giao thông

Tình hình tai nạn giao thông hiện nay vẫn diễn biến phức tạp, chủ yếu do ý thức người điều khiển phương tiện còn kém. Trong vụ việc nêu trên, bị cáo Th. vượt xe không đảm bảo an toàn, gây hậu quả chết người. Việc xử lý nghiêm là cần thiết để giáo dục và phòng ngừa chung.

Bị cáo không có tình tiết tăng nặng. Trong quá trình điều tra và tại Tòa, bị cáo thành khẩn khai báo, ăn năn hối cải, đã ra đầu thú và cùng chủ xe tự nguyện bồi thường thiệt hại 230 triệu đồng cho gia đình bị hại. Bị cáo có hoàn cảnh khó khăn, là lao động chính trong gia đình, bố mẹ già yếu, phải vay mượn để bồi thường. Hiện bị cáo mất việc, không có thu nhập, cuộc sống khó khăn.

Tòa cũng xem xét tình tiết bố bị cáo Th. là người có công với cách mạng. Gia đình bị hại đã có đơn xin miễn truy cứu trách nhiệm hình sự, xin giảm nhẹ và cho bị cáo được hưởng án treo để có cơ hội lao động, trả nợ, chăm sóc gia đình. Đây là các tình tiết giảm nhẹ theo điểm b, s khoản 1 và khoản 2 Điều 51 Bộ luật Hình sự 20.

Bị cáo có nhân thân tốt, chưa có tiền án tiền sự, được địa phương xác nhận chấp hành pháp luật, chịu khó lao động. Do đó, có thể cho bị cáo hưởng án treo, cải tạo tại địa phương cũng đủ sức răn đe và giáo dục.

Về hình phạt bổ sung, theo quy định bị cáo có thể bị cấm hành nghề từ 1–5 năm, nhưng do nghề chính là lái xe, thu nhập thấp, hoàn cảnh gia đình khó khăn nên Tòa không áp dụng hình phạt bổ sung.

Về trách nhiệm dân sự của chủ doanh nghiệp

Về trách nhiệm dân sự, mặc dù không chịu trách nhiệm hình sự, công ty chủ xe vẫn có thể có nghĩa vụ dân sự theo quy định tại Điều 597 và Điều 601 Bộ luật Dân sự 20, nếu được xác định là bên sử dụng lao động và phương tiện gây thiệt hại trong khi thực hiện công việc.

Tuy nhiên, trong thực tế vụ án này, phía công ty đã chủ động phối hợp bồi thường, giải quyết đầy đủ hậu quả cùng tài xế, và gia đình bị hại không có tranh chấp hay yêu cầu gì thêm. Điều này được tòa án ghi nhận và xem là tình tiết giảm nhẹ cho bị cáo.

Kết thúc phiên tòa, Hội đồng xét xử đã tuyên phạt Nguyễn Thanh Th từ đến 18 tháng tù, cho hưởng án treo, thời gian thử thách từ 30 đến 36 tháng. Mức án này thể hiện sự cân nhắc giữa tính chất nghiêm trọng của hậu quả và các yếu tố giảm nhẹ, trong đó có việc bị cáo đầu thú, hợp tác điều tra, không có tiền án, tiền sự, và được gia đình bị hại xin giảm nhẹ.

Vụ án trên một lần nữa gióng lên hồi chuông cảnh báo về tầm quan trọng của ý thức khi tham gia giao thông. Dù hệ thống pháp luật đã quy định rõ ràng về trách nhiệm của tài xế và chủ phương tiện, nhưng những quy định ấy chỉ thực sự phát huy hiệu quả khi mỗi người dân tự giác tuân thủ luật lệ, hành xử có trách nhiệm trên đường.

Tai nạn giao thông không chỉ là hậu quả của sự bất cẩn nhất thời, mà còn phản ánh lỗ hổng trong nhận thức và thái độ của người điều khiển phương tiện. Một quyết định sai lầm trong tích tắc có thể dẫn đến hậu quả không thể cứu vãn – như sinh mạng bị cướp đi, gia đình ly tán, và tương lai của chính người vi phạm cũng bị hủy hoại.

Do đó, cùng với việc nâng cao chế tài xử phạt, điều quan trọng hơn cả là lan tỏa tinh thần “mỗi người dân là một tuyên truyền viên an toàn giao thông” - chỉ khi văn hóa giao thông được hình thành từ ý thức tự thân, xã hội mới có thể giảm thiểu tai nạn, mang lại bình yên trên mỗi cung đường.