To án quyết tâm thực hiện các giải pháp đột phá phng chống oan sai, bỏ lọt tội phạm

Oan sai ở giai đoạn nào, cơ quan đó chịu trách nhiệm

Về vấn đề này, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Sinh Hùng đặt câu hỏi “Khi xử oan sai thì trách nhiệm như thế nào. Tòa có quyền buộc tội, người buộc tội là Thẩm phán. Thẩm phán chủ tọa phiên tòa mới là người chịu trách nhiệm, vậy đã tính đến việc buộc tội người ấy chưa? Theo tôi, người mà xử oan, người đó phải chịu tội. Cán bộ điều tra mà bức cung, nhục hình thì phải chịu tội. Kiểm sát viên truy tố và cáo trạng mà sai thì phải có trách nhiệm. Chúng ta có làm minh bạch như thế được không? 

Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Sinh Hùng phát biểu tại phiên chất vấn

Trà lời chất vấn trên của Chủ tịch Quốc hội, Chánh án Trương Hòa Bình cho biết: Theo quy định của pháp luật tố tụng, mỗi cấp Tòa án có thẩm quyền xét xử độc lập, nhưng trình tự sơ thẩm nếu sai sẽ xét xử phúc thẩm; nếu phúc thẩm sai sẽ giám đốc thẩm. Trong quá trình xét xử còn thời hiệu, chuyển sang phúc thẩm, nếu có kháng cáo, kháng nghị thì phúc thẩm sẽ xem xét và giải quyết vụ án. Nếu kháng cáo, kháng nghị đúng thì phúc thẩm sửa sơ thẩm. Nếu sửa trong trường hợp oan, Tòa án cấp phúc thẩm tuyên bị cáo không phạm tội, có nghĩa Toà án tự sửa. Nếu án sơ thẩm không có kháng cáo, kháng nghị, không có phúc thẩm, cấp giám đốc thẩm vẫn xét xử khi thấy có căn cứ kháng nghị.

Chánh án TANDTC cũng cho biết: Theo quy định, các Tòa án sau khi xét xử xong, tự mình thấy bản án có dấu hiệu oan sai phải báo cáo Chánh án và đề nghị Chánh án kháng nghị theo thẩm quyền. Đó là quy định buộc các Tòa án phải kiểm tra các bản án của Tòa cấp mình, nếu có sai thì kiến nghị, kháng nghị.

Đối với vấn đề xử lý trách nhiệm của Thẩm phán khi có oan sai, Chánh án Trương Hòa Bình lý giải: Khi xác định án oan sẽ có nhiều hình thức để xử lý. Nếu oan không nghiêm trọng và không phải do lỗi chủ quan, trong quá trình xem xét tái bổ nhiệm sẽ dừng lại, không tái bổ nhiệm. Nhưng khi để xảy ra oan, Tòa án đó phải tổ chức kiểm điểm Hội đồng xét xử và kiểm điểm Thẩm phán để xác định trách nhiệm, đồng thời đánh giá việc làm oan này là chủ quan hay khách quan. Sau đó quy trình là xem xét, nếu thấy sai nghiêm trọng sẽ đình chỉ xét xử, rồi mới xem xét trách nhiệm khi tái bổ nhiệm. Nếu có dấu hiệu cố ý vi phạm pháp luật dẫn đến oan sai thì phải truy cứu trách nhiệm hình sự. Nếu không phải cố ý, mức độ không nghiêm trọng, không xem xét về trách nhiệm hình sự, sẽ xem xét trách nhiệm bồi thường. Nếu do Tòa án làm oan khi xét xử, Tòa án phải chịu trách nhiệm bồi thường theo quy định của Luật Bồi thường Nhà nước.

Qua phần trả lời của Chánh án, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Sinh Hùng cho rằng: “Tất cả các vụ xét xử rồi, kết án rồi mà oan sai, dù sai ở đâu, từ điều tra, bức cung nhục hình hay kiểm sát viên truy tố, cáo trạng… nếu để người công dân bị buộc tội oan sai, trách nhiệm thuộc về Tòa án, mà người trực tiếp chịu trách nhiệm là Thẩm phán, chủ tọa phiên tòa và tập thể Hội đồng xét xử ấy phải chịu; trong đó người chịu trách nhiệm chính trị cao nhất là Chánh án TANDTC”.

Nhất trí với quan điểm của Chủ tịch Quốc hội, Chánh án Trương Hòa Bình khẳng định: Nếu Tòa án đưa ra xét xử, từ cấp sơ thẩm trở đi, sau đó hậu quả để oan sai, Tòa phải chịu trách nhiệm, vì đã qua xét xử. Nhưng nếu chưa đưa ra xét xử, oan sai ở giai đoạn nào, cơ quan đó chịu trách nhiệm.

Nâng cao chất lượng xét xử, tránh xảy ra oan sai, bỏ lọt tội phạm

Trả lời các câu hỏi của đại biểu về tình hình oan sai trong xét xử các vụ án hình sự nói chung, Chánh án Trương Hòa Bình cho biết: Thực hiện Nghị quyết số 69/2013/QH13 ngày 29/11/2013 của Quốc hội về chất vấn và trả lời chất vấn tại kỳ họp thứ 6 Quốc hội khóa XIII, TANDTC đã tham gia tổ công tác liên ngành, gồm: VKSNDTC, TANDTC, Bộ Công an xem xét một số vụ án có đơn kêu oan gửi các cơ quan Trung ương.

Chánh án TANDTC Trương Hòa Bình trả lời chắt vấn

Đến nay Tòa án đã thụ lý xem xét 35 trường hợp có đơn kêu oan được xét xử trong nhiệm kỳ Quốc hội khóa XIII có mức phạt tù từ 20 năm, chung thân hoặc tử hình, đảm bảo việc xét xử phải đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, không làm oan người vô tội; đồng thời không bỏ lọt tội phạm. Trong số 35 trường hợp nêu trên, đã xem xét, giải quyết trường hợp. Thông qua kết quả giải quyết cho thấy về cơ bản, việc xét xử của Tòa án là đúng pháp luật; có 21 trường hợp trả lời không có căn cứ kháng nghị. Tuy nhiên cũng đã kháng nghị để giải quyết theo thủ tục giám đốc thẩm 3 trường hợp để làm rõ thêm các căn cứ xác định tính chất, mức độ hành vi phạm tội của các bị cáo. Đối với 11 trường hợp còn lại, TANDTC đang tiếp tục chỉ đạo các đơn vị chức năng khẩn trương nghiên cứu, giải quyết theo quy định của pháp luật.

Theo Chánh án Trương Hòa Bình, từ thực tiễn việc xem xét, giải quyết việc bồi thường do việc kết án oan người không có tội xảy ra từ các năm trước đây cho thấy, bên cạnh nguyên nhân là do một số Thẩm phán, Hội thẩm nhân dân còn hạn chế về năng lực, trình độ, bản lĩnh nghề nghiệp, thì việc xét xử các vụ án hình sự chủ yếu được thực hiện theo mô hình xét hỏi, dẫn tới Hội đồng xét xử bị phụ thuộc phần lớn vào các tài liệu chứng cứ do Cơ quan điều tra thu thập; một số trường hợp việc nghiên cứu hồ sơ vụ án chưa kỹ, đánh giá chứng cứ chưa toàn diện.

Về giải pháp đột phá để chống oan sai, bỏ lọt tội phạm, Chánh án Trương Hòa Bình cho biết, Tòa án xác định trước hết cần thực hiện tốt việc tranh tụng, tới đây sửa Luật Tố tụng hình sự, theo đó sẽ tập trung nâng cao chất lượng tranh tụng tại phiên tòa, làm sao để phát huy vai trò của luật sư có thể cho tham gia ngay từ đầu, hoặc người bào chữa đại diện cho quyền lợi của bị can. Đồng thời, thực hiện tốt công tác người bị can không phải chứng minh mình là tội phạm, mà các cơ quan tố tụng phải chứng minh. Muốn như vậy thì phải có đội ngũ cán bộ tốt, có trình độ. Do đó, phải nâng cao trình độ của Kiểm sát viên, Tthẩm phán, Điều tra viên. Theo Chánh án, nếu Điều tra viên làm tốt việc thu thập chứng cứ tại hiện trường thì sẽ hạn chế rất nhiều sai sót trong thời gian qua.

Ngoài ra, cần chú trọng làm tốt công tác tổng kết thực tiễn xét xử, trên cơ sở đó tích cực tham gia hoàn thiện hệ thống pháp luật, đặc biệt là việc hoàn thiện mô hình tố tụng hình sự, đảm bảo xác định rõ trách nhiệm của từng cơ quan tiến hành tố tụng. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra kỷ luật công vụ...