Nữ nh báo nổi tiếng với “10 ngy trong nh thương điên”

Đấu tranh cho bình đẳng giới

Sinh ra trong một gia đình bình thường, cha của bà, Michael Cochran, khởi đầu là một người lao động và công nhân nhà máy trước khi mua lại nhà máy địa phương và phần lớn đất xung quanh trang trại của gia đình ông. Sau đó, ông trở thành một doanh nhân, người quản lý bưu điện và thẩm phán tại Cochran's Mills (được đặt theo tên ông) ở Pennsylvania.

Vào thế kỷ 19, phụ nữ thường ít có tiếng nói trong xã hội hơn so với đàn ông. Họ không có nhiều cơ hội và quyền đưa ra quan điểm, ý kiến của mình. Phụ nữ thường phải ở nhà, chăm chồng con, làm công việc nhà hay những việc vặt khác. Là một người thích viết văn, Nellie đã góp phần khẳng định tiếng nói của phụ nữ, bóc trần những bất công đối với phụ nữ thời bấy giờ. Mặc dù lúc bấy giờ phụ nữ gần như không được trao cơ hội làm các công việc vốn chỉ dành cho nam giới, Nellie đã tự tạo cho mình cơ hội theo đuổi sự nghiệp báo chí sau khi gửi một lá thư tới Tổng Biên tập tờ Pittsburgh Dispatch, chỉ trích một bài báo mang tên "Con gái thì giỏi cái gì được". Với bút danh "Cô gái mồ côi cô đơn" (Lonely Orphan Girl), bà đã viết bài báo đòi quyền bình đẳng giới, đáp trả lại quan điểm của bài viết "Con gái thì giỏi cái gì được" và gửi tới Pittsburgh.

Sau khi đọc bài viết, Tổng Biên tập George Madden đã vô cùng ấn tượng và mời bà đến tòa soạn làm việc. Sau khi được nhận vào làm việc cho Pittsburgh Dispatch, bà đã lấy bút danh là "Nellie Bly", lấy cảm hứng từ bài hát nổi tiếng "Nelly Bly" của Stephen Foster. Nellie Bly bắt đầu sự nghiệp báo chí của mình với những bài báo điều tra về công việc của phụ nữ trong các nhà máy. Các phóng sự điều tra nhập vai của bà về cuộc sống công nhân đã thu hút sự chú ý của các doanh nghiệp địa phương. Tuy nhiên, Tổng Biên tập tờ Pittsburgh Dispatch không muốn chọc giận giới thượng lưu của Pittsburgh nên phân công bà đảm nhận trang hôn nhân gia đình, thời trang, xã hội và làm vườn. Điều này không hợp với sở trường nên Nellie Bly đã bỏ việc, đi du lịch với tư cách là một phóng viên nước ngoài. 6 tháng ở Mexico, bà đã viết nhiều bài báo lên án chế độ độc tài. Chính quyền Mexico đe dọa sẽ bắt giữ buộc bà phải nhanh chóng quay trở về Pittsburgh.

Vào vai người điên, sống trong trại tâm thần để viết

Là cây bút chuyên về các vấn đề quyền phụ nữ, bà Nellie tập trung bóc trần những bất công với phụ nữ, điều tra những nơi làm việc, khu vực xâm hại quyền phụ nữ. Tuy nhiên, sau khi Tổng Biên tập chuyển bà tới chuyên mục đời sống, chuyên viết về những thứ vặt vãnh như nấu nướng, bí quyết làm vườn... bà quyết định nghỉ việc và chuyển đến New York. Vài tháng thất nghiệp trôi qua, bà được nhận vào làm việc tại tờ New York World. Đây chính là thời điểm bà bắt đầu thiên phóng sự nổi tiếng của mình: Điều tra về những tin đồn xoay quanh trại thương điên Lunatic. Nellie chấp nhận thử thách này, giả vờ bị điên để được đưa vào đây trong 10 ngày.

"Trong những năm 1900, các bệnh nhân được gửi tới trại thương điên Lunatic dành cho phụ nữ thường bị đánh đập, trói lại và bị dìm trong nước lạnh ngắt. Không chỉ vậy, những bệnh nhân không may bị gửi vào đây còn phải ăn những loại thức ăn ôi thiu, bánh mì dai nhách, thịt thiu, canh đục ngầu hay uống nước bẩn. Lượng bệnh nhân lúc nào cũng đông gấp đôi sức chứa của cơ sở. Sống chung với họ là gián, chuột chạy nhảy suốt cả ngày". Bà viết. Trong 10 ngày ở trong nhà thương điên, Nellie phát hiện ra rằng đa số những người phụ nữ được đưa tới đây không hoàn toàn bị điên. Nhiều người bị đưa vào đây chỉ bởi vì họ quá nghèo, hay không nói tốt tiếng Anh. Nellie kể rằng nhiều bệnh nhân cũng tìm cách trốn thoát bằng cách nói với những người thăm viếng việc họ bị đánh đập, bạo hành. Tuy nhiên, các bác sĩ không tin họ và nói họ bị điên. Cuối cùng, hình phạt cho họ là những chuỗi ngày tra tấn dai dẳng hơn.

Câu chuyện của bà đã được chia sẻ trong cuốn tiểu thuyết mang tên "10 ngày trong nhà thương điên" và tờ New York World đã đăng tải liên tục 6 phần vào tháng 10/1887, được độc giả quan tâm theo dõi và đánh giá rất cao. Phóng sự nhanh chóng đưa Nellie Bly trở thành một "hiện tượng" báo chí nổi tiếng nước Mỹ. Phương pháp tiếp cận thực tế của Nellie Bly đã phát triển thành một phương thức hiện được gọi là báo chí điều tra.

Sau khi loạt phóng sự của Nellie Bly được đăng tải, không chỉ bệnh viện tâm thần trên đảo Blackwell bị đóng cửa mà toàn bộ ban giám đốc, nhân viên y tế tại cơ sở bị kỷ luật. Phóng sự của Nellie Bly đã gióng lên hồi chuông về vấn đề an toàn cho bệnh nhân trong bệnh viện. Chính phủ Mỹ đã vào cuộc điều tra với kết luận "nhiều bệnh nhân trông bề ngoài dường như hoàn toàn khỏe mạnh, nhưng tình trạng bệnh thì thật khủng khiếp". Nhờ điều tra của bà, chính quyền New York phải thành lập quỹ 1 triệu USD để chăm sóc những người mất trí và kể từ đó chất lượng trong trại thương điên Lunatic đã được cải thiện đáng kể.

Kể từ đó, danh tiếng của bà Nellie lan ra toàn cầu. Bà trở thành một hình mẫu cho nữ quyền, một nhà hoạt động tích cực vì quyền phụ nữ. Những năm sau đó, bà tiếp tục viết về nghèo đói, chính trị và các vấn đề của phụ nữ. Câu chuyện của người phụ nữ này sau đó đã được dựng lên thành bộ phim kinh dị "American Horror Story" phần 2 (Tạm dịch: Câu chuyện kinh dị Mỹ) và được khoác thêm màu sắc kinh dị, u ám.

Cuộc đua vòng quanh thế giới của hai nữ nhà báo

Chưa hài lòng với phóng sự "10 ngày trong nhà thương điên", Nellie Bly lại tiếp tục ý tưởng phá kỷ lục của cuốn sách "80 ngày vòng quanh thế giới" của Julius Verne. Bà muốn chứng minh rằng, phụ nữ cũng có khả năng đi du lịch.

Năm 1888, Nellie Bly đã thảo luận với biên tập viên của mình tại 'New York World' một ý tưởng để viết một câu chuyện, và đánh bại nhân vật hư cấu 'Phileas Fogg' trong cuốn sách “Around the World in 80 Days” của Jules Verne đã hoàn thành kỳ tích đi vòng quanh thế giới trong vòng chưa đầy 80 ngày.

Vào 21 giờ 40 phút 30 giây vào 14/11/1889 Bly đã đánh dấu thời khắc lịch sử khi chia tay đồng nghiệp của tòa soạn World, khởi hành trên con tàu Augusta Victoria từ bến cảng Hoboken tại New Jersey. Câu chuyện của Nellie Bly nổi tiếng đến mức những tờ báo khác bắt đầu cạnh tranh với hành trình của cô. Tạp chí Cosmopolitan cử một phóng viên chạy đua với Bly, khởi hành theo hướng ngược lại. Elizabeth Bisland rời New York cùng ngày, và chỉ có 6 tiếng chuẩn bị.

Dù công chúng rất hứng thú với Elizabeth Bisland, Bly lại không hề hay biết đến đối thủ của mình cho đến khi cô đến Hong Kong vào Giáng sinh. Đó là ngày cô được gọi vào văn phòng của Công ty Tàu thủy hơi nước Oriental và Occidental trước khi khởi hành đến Nhật Bản và nhận được câu hỏi rằng liệu cô có phải là Nellie Bly đang "có một cuộc đua vòng quanh thế giới". Câu trả lời của Bly là “đúng vậy” và cô "đang chạy đua với Thời Gian". Người đối diện lúc đó phản hồi với Bly rằng: "Tôi không nghĩ đó là tên của cô ấy". Đối thủ của cô, Elizabeth Bisland, đã qua Hong Kong 3 ngày trước đó, với một tờ séc trắng từ tòa soạn Cosmopolitan, để hối lộ bất kỳ khoản tiền nào cho những con tàu có lịch khởi hành phù hợp với lịch trình của mình.

Biết điều này, Bly thẳng thắn: "Tôi không chạy đua với bất kỳ ai. Tôi chỉ tự hứa sẽ thực hiện chuyến đi trong 75 ngày, và sẽ làm điều đó. Nếu được phê duyệt chuyến này khi tôi đề xuất từ hơn một năm trước, khi ấy có lẽ tôi chỉ cần 60 ngày để thực hiện chuyến đi".

Với số tiền còn lại từ khoản tiền 1.000 USD tạm ứng của tòa soạn New York World, phóng viên tuổi này một mình tiếp tục lên đường. Nellie Bly thực hiện chuyến đi bằng xe lửa, tàu thủy,… và cả đi bộ. Bà lần lượt ghé qua Anh, Pháp, Sri Lanka, Trung Quốc, Nhật Bản ... Cứ hai ngày, cô lại đều đặn gửi bài viết về những gì được chứng kiến trên chặng đường đã qua.

Ngày 25/1/1889, sau 72 ngày, 6 giờ, 11 phút và 14 giây, Niellie Bly đã cập bến New York – về trước đồng nghiệp Elizabeth Bisland tới 4 ngày. Sự thành công của chuyến đi khiến bà trở thành nhân vật nổi tiếng toàn cầu. Hành trình của Bly là một thành công vượt bậc, nhưng cô thú thực: "Tôi ngả mũ và thực lòng muốn hét lên với đám đông, không phải vì tôi đã đi vòng quanh thế giới trong 72 ngày, mà vì tôi đã lại về đến nhà".

Năm 1895, Bly từ bỏ sự nghiệp báo chí ở tuổi 31 khi kết hôn với triệu phú 73 tuổi Robert Seaman. Cô giúp chồng điều hành công ty Iron Clad Manufacturing sản xuất can đựng sữa, thùng rác... Khi Seaman qua đời năm 1904, công ty này phá sản còn Bly trở lại với nghề báo. Trong Chiến tranh thế giới thứ nhất, bà đã đến châu Âu với tư cách là phóng viên chiến trường đầu tiên của thế giới. Cuối cùng khi trở về New York, Bly phụ trách một chuyên mục tư vấn, hoạt động vì quyền bầu cử của phụ nữ và hỗ trợ góa phụ và các gia đình nghèo.

Nellie Bly viết báo cho đến khi bà qua đời vì bệnh tim và viêm phổi ngày 27/1/1922 ở tuổi 57. Trong một chuyên mục xuất bản một ngày sau khi bà qua đời, phóng viên nổi tiếng Arthur Brisbane đã gọi bà là "phóng viên giỏi nhất nước Mỹ".

Trâm Anh (Theo Washington Post, Women History)