Rước Mẫu qua 3 ngôi đền linh thiêng ở Tuyên Quang

Tại Tuyên Quang, hầu hết các ngôi đền đều thờ Mẫu, chỉ tính tại TP. Tuyên Quang và vùng phụ cận có khoảng 14 ngôi đền thờ Mẫu.

Trong số đó nhân dân lưu truyền đền Hạ (phường Tân Quang), đền Thượng (xã Tràng Đà) và đền Ỷ La (phường Ỷ La) là ba ngôi đền được xây dựng giữa thế kỷ XVIII - XIX để thờ Mẫu Thoải - vị thánh Mẫu được coi là người mẹ ban phát nguồn sống cho muôn loài.

“Linh hồn” của ba ngôi đền thiêng đã được công nhận là Di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia này là Lễ hội đền Hạ, đền Thượng và đền Ỷ La, diễn ra từ ngày 11 đến 16 tháng 2 hằng năm với những nghi thức truyền thống được gìn giữ.

Ngày 11/3, tại di tích đền Hạ, đền Kiếp Bạc, UBND TP. Tuyên Quang long trọng tổ chức khai mạc Lễ hội đền Hạ, đền Thượng, đền Ỷ La năm 2025. Lễ hội năm nay được tổ chức quy mô cấp thành phố với các hoạt động gắn liền với tín ngưỡng thờ Mẫu Tam Phủ như: Lễ rước kiệu Mẫu từ đền Ỷ La, đền Thượng về đền Hạ; Lễ tế và hoàn cung.

Theo Phó Chủ tịch UBND TP. Tuyên Quang Vũ Quỳnh Loan, đây là lễ hội có truyền thống lâu đời, nơi hội tụ của niềm tin, tâm linh và văn hóa dân tộc, là hoạt động kết nối quá khứ với hiện tại, đưa di sản vào đời sống một cách sinh động và bền vững.

Lễ hội đền Hạ, đền Thượng, đền Ỷ La được tổ chức quy mô, hoành tráng, bắt đầu bằng lễ rước Phương Dung công chúa (người chị) từ đền Ỷ La về đền Hạ vào sáng sớm ngày 11 tháng 2 (âm lịch). Hôm sau là lễ rước Ngọc Lân công chúa (người em) từ đền Thượng về đền Hạ để hợp tế. Trong suốt những ngày sau đó, lễ hội diễn ra với nhiều trò chơi hấp dẫn như đánh tổ tôm, cờ tướng, chọi gà, kéo co, hát chầu văn, thả đèn hoa đăng trên sông Lô...

Đặc biệt, điểm nhấn của lễ hội được nhiều người chờ đợi nhất là tục “chui kiệu Mẫu” với niềm tin được thánh Mẫu ban cho sức khỏe, hạnh phúc. Khi đoàn rước kiệu Mẫu đi qua các con phố, người dân mọi lứa tuổi đều chờ hai bên đường để được chui qua kiệu Mẫu với niềm hy vọng về một năm mới tốt lành. Lễ hội kết thúc vào ngày 16 tháng 2 khi nhân dân làm lễ hoàn cung, đưa các Mẫu trở về đền thờ riêng của mình.

Lễ hội đền Hạ, đền Thượng và đền Ỷ La được đưa vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia năm 2017. Lễ hội bao gồm một chuỗi hoạt động cùng các nghi thức tế lễ trang nghiêm; bao hàm ý nghĩa tượng trưng cho sự đoàn tụ, sum họp gia đình của hai chị em Ngọc Lân và Phương Dung công chúa.

Lễ hội cũng là dịp để người dân Tuyên Quang tri ân công đức các vị thánh Mẫu đã chở che cho cộng đồng. Không chỉ mang những nét văn hóa đặc sắc của tín ngưỡng thờ Mẫu, lễ hội còn hội tụ những nét văn hóa đặc trưng của xứ Tuyên - nơi được mệnh danh là “vùng mẫu Thoải, vùng đất Mẫu”.

Lễ hội đền Hạ - đền Thượng - đền Ỷ La không chỉ là dịp để tưởng nhớ, tri ân công đức tiền nhân, mà còn là một không gian kết nối cộng đồng, là dịp để người dân bày tỏ mong ước về cuộc sống ấm no, nhân cường, vật thịnh, mưa thuận, gió hòa, mùa màng tươi tốt...

Tín ngưỡng thờ Mẫu có mặt ở Tuyên Quang từ đầu thế kỷ XVII và phát triển mạnh vào thế kỷ XVIII. Nơi đây được cho là nơi phát tích của thánh Mẫu Đệ Tam - vị thần cai quản sông nước. Cũng bởi hệ thống đền thờ Mẫu Thoải khá dày nên Tuyên Quang được coi là “vùng mẫu Thoải, vùng đất Mẫu”.

Trên địa bàn TP. Tuyên Quang hiện có 14 di tích thờ Mẫu, trong đó “hạt nhân” là Lễ hội đền Hạ, đền Thượng và đền Ỷ La. Với lợi thế này, Tuyên Quang xác định du lịch văn hóa tâm linh là một trong ba loại hình du lịch chính, góp phần đưa du lịch trở thành ngành kinh tế quan trọng của tỉnh.

Những năm qua, TP. Tuyên Quang đã xây dựng nhiều sản phẩm, tuyến du lịch tâm linh đặc sắc kết nối trung tâm TP. Tuyên Quang với các di tích như đền Hạ, đền Thượng, đền Ỷ La, đền Cấm, Lâm Sơn linh từ, Thiền viện Trúc Lâm, chùa Linh Thông... thu hút khách thập phương đến với Tuyên Quang.

Việc phát triển du lịch tâm linh dựa trên tín ngưỡng thờ Mẫu ở Tuyên Quang không chỉ góp phần quảng bá văn hóa địa phương mà còn tạo động lực phát triển kinh tế, thu hút du khách trong và ngoài nước. Tuy nhiên, để du lịch tâm linh thực sự bền vững, cần có sự cân bằng giữa phát triển du lịch và bảo tồn các giá trị thiêng liêng vốn có.

Nhm PV