Vũ khí vệ tinh bí mật của Nhật Bản nay ở trong “bàn tay” của Ukraine

Khác với những vệ tinh ảnh quang học truyền thống dựa vào ánh sáng khả kiến, vệ tinh này xuyên qua mây, sương mù và bóng đêm bằng tín hiệu vi ba, thu được những hình ảnh radar sắc nét của mặt đất bên dưới.

Ngày 21/4/ 2025, Nhật Bản thông báo sẽ chia sẻ các hình ảnh này với cơ quan tình báo quân sự Ukraine, gọi tắt là GUR. Đây là lần đầu tiên Nhật Bản chia sẻ loại tình báo địa không gian này, một quyết định có thể định hình lại cách Ukraine trinh sát trong cuộc xung đột đang diễn ra.

Intelligence Online đưa tin, nhấn mạnh bước tiến công nghệ trong ảnh vệ tinh và nêu bật vai trò thận trọng nhưng ngày càng lớn của Nhật Bản trong hợp tác an ninh toàn cầu.

Không giống vệ tinh quang học phải cần bầu trời quang đãng và ánh sáng ban ngày để chụp ảnh, vệ tinh SAR phát xung vi ba xuống bề mặt Trái đất rồi thu tín hiệu phản xạ, tạo ra các bản đồ hai hoặc ba chiều chi tiết. Điều đó cho phép chúng “nhìn” xuyên mọi điều kiện thời tiết, bất kể ngày đêm.

Với Ukraine, khả năng tiếp cận dữ liệu này có thể nâng cao việc theo dõi di chuyển quân, giám sát tuyến tiếp tế và đánh giá thiệt hại hạ tầng quan trọng, ngay cả trong mùa đông khắc nghiệt hoặc dưới mây dày.

Dòng vệ tinh QPS‑SAR nặng chỉ 100 kg, chỉ bằng một phần rất nhỏ so với những “quái vật” nặng hàng tấn thường dùng cho SAR. Dù nhỏ bé, chúng đạt độ phân giải 46 cm, có thể phân biệt vật thể nhỏ hơn ô tô.

Điều này có được nhờ ăng‑ten parabol nhẹ, có thể gập gọn còn 80 cm khi phóng và bung rộng 3,6 m trên quỹ đạo. Thiết kế lưới kim loại của ăng‑ten, kết hợp hệ radar tiên tiến, giúp iQPS tạo ảnh chất lượng cao với chi phí thấp hơn nhiều so với vệ tinh SAR truyền thống vốn tiêu tốn hàng chục tỷ yên.

Theo iQPS, vệ tinh của họ rẻ chỉ bằng 1/100 mẫu truyền thống—đột phá thu hút cả khu vực thương mại lẫn quân sự.

Thông số kỹ thuật QPS‑SAR là nền tảng đóng góp của Nhật cho Ukraine. Mỗi vệ tinh hoạt động ở quỹ đạo thấp (~600 km so với mặt đất), dùng radar băng X để phát và thu tín hiệu vi ba.

Vệ tinh có hai chế độ quan sát: Stripmap (bao phủ diện rộng) và Spotlight (ảnh độ phân giải cao trên mục tiêu cụ thể). Cơ cấu lò xo của ăng‑ten bảo đảm mặt phản xạ liền khối, hạn chế méo tín hiệu.

Từ khi phóng vệ tinh đầu tiên— Iza­nagi (12/2019)—iQPS đã tăng số gân ăng‑ten để cải thiện độ chính xác bề mặt và tăng công suất radar.

Tới tháng 4 năm 2025, iQPS vận hành 5 vệ tinh, dự kiến phóng chiếc thứ 7 cuối 2026 và hoàn tất chòm vệ tinh năm 2027, nhằm cung cấp ảnh gần thời gian thực mọi điểm trên Trái đất 10 phút một lần.

Đối với GUR, lợi thế của ảnh SAR rất lớn: theo dõi mục tiêu trong bóng tối hay tuyết dày đặc biệt quan trọng ở miền đông Ukraine, nơi chiến dịch mùa đông thường diễn ra khắc nghiệt.

Dữ liệu SAR có thể lộ dấu nhiệt động cơ đang chạy, phát hiện xe ngụy trang, hoặc lập bản đồ biến đổi địa hình do pháo kích.

Báo Newsweek năm 20 dẫn lời GUR cho biết ảnh SAR (gần 40 % từ vệ tinh ICEYE của Phần Lan) “trực tiếp chuẩn bị cho các đòn tấn công”, gây thiệt hại hàng tỷ đô la cho đối phương.

Thêm dữ liệu iQPS có thể khuếch đại năng lực ấy—từ theo dõi tuyến hậu cần Nga, xác định vị trí kiên cố đến xác minh mục tiêu giá trị cao. Thỏa thuận với Nhật kèm mốc 2–3 tháng để tích hợp hệ thống iQPS vào hạ tầng tình báo Ukraine, bảo đảm GUR xử lý, phân tích hiệu quả dòng dữ liệu mới.

Intelligence Online cho hay, đàm phán giữa quan chức Nhật và Ukraine bắt đầu cuối 2/2025, sau khi Mỹ tạm dừng chia sẻ tình báo với Kiev. Dù Mỹ nối lại hỗ trợ giữa tháng 3/2025, sự cố cho thấy Ukraine cần đa dạng hóa nguồn tin, và Nhật sẵn sàng lấp chỗ trống.

Với Ukraine, dữ liệu SAR Nhật giúp giảm phụ thuộc vào phương Tây, tăng “bảo hiểm” nếu Mỹ/Châu Âu gián đoạn hỗ trợ.

Dòng dữ liệu Nhật mang lại lợi thế chiến thuật, cho phép lực lượng hoạt động chính xác hơn trong cuộc chiến nơi thông tin quan trọng không kém hỏa lực. Nhưng hàm ý rộng hơn, việc một quốc gia vốn kín tiếng như Nhật bước ra sân khấu toàn cầu với công ty tư nhân tái định hình tình báo quân sự cho thấy thỏa thuận này không chỉ là chú thích nhỏ của một cuộc chiến.

Nó hé mở tương lai nơi ranh giới công nghệ, an ninh và hợp tác đang được vẽ lại. Khi vệ tinh iQPS tiếp tục quét Trái đất, người ta tự hỏi: ai nữa sẽ hưởng lợi từ “ánh nhìn không chớp” ấy, và kỷ nguyên tình báo dễ tiếp cận này sẽ định hình các xung đột ngày mai ra sao?

Ngọc An