Việt Nam sẽ thu được 46,4 nghìn tỷ đồng vào năm 2030 nếu áp thuế .000 đồng/bao thuốc lá

Tăng thuế là giải pháp hữu hiệu để đạt cùng lúc nhiều mục tiêu

ThS. Phan Thị Hải, Phó Giám đốc Quỹ PCTH thuốc lá khẳng định, thuế là giải pháp hữu hiệu vừa đạt mục tiêu kép về giảm tỷ lệ sử dụng, giảm bệnh tật và tử vong, đồng thời giúp tăng cho ngân sách nhà nước.

Nghiên cứu của Tổ chức Y tế thế giới WHO, tăng thuế và giá thuốc lá là giải pháp quan trọng, đóng góp khoảng 60% hiệu quả trong việc giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá. WHO ướctính khi tăng thuế để giá tăng 10% thì sẽ giảm tiêu dùng khoảng 4%-5%. Đặc biệt, có thể giảm tới 10% hoặc hơn ở trẻ em và người nghèo.

Đồng thời, theo ước tính của Ngân hàng thế giới, khi thuế thuốc lá tăng 10%, thu ngân sách từ thuế thuốc lá có thể tăng 7%.

Theo kinh nghiệm quốc tế, sản lượng thuốc lá không thể giảm nhanh chóng trong thời gian ngắn: Ví dụ Thái Lan: từ 1993-2017 tăng thuế thuốc lá 11 lần. Kết quả giảm tỷ lệ hút từ 32% xuống 19,1%, thu ngân sách tăng 4 lần (500 triệu USD → 2,3 tỷ USD), nhưng sản lượng tiêu thụ vẫn giữ xấp xỉ 2 tỷ bao mỗi năm.

Ngay cả khi tỷ lệ hút thuốc giảm thì số người hút và số lượng điếu hút cũng có thể không giảm hoặc giảm chậm do dân số tiếp tục tăng và có một số lượng nhất định người hút mới gia nhập thị trường.

Tại Philippines đang áp dụng thuế tuyệt đối, thực hiện cải cách thuế tiêu thụ đặc biệt từ 2012, thuế tăng hàng năm đạt mức 65 peso/bao (~ 1 USD/bao) vào 2023. Kết quả doanh thu thuế tăng từ 680 triệu USD (năm 2012) lên 2,9 tỷ USD (năm 2022). Tỷ lệ hút thuốc giảm từ 27% (2009) xuống 19,5% (2021).

Tại Việt Nam, sử dụng thuốc lá gây ra 85.500 ca tử vong mỗi năm. Hút thuốc lá thụ động gây ra 18.800 ca tử vong. Tổng cộng là 104.300 ca tử vong/năm vì các bệnh có liên quan đến thuốc lá. Theo ước tính sơ bộ của Hội Kinh tế Y tế Việt Nam năm 2022, tổng chi phí liên quan đến khám chữa bệnh, ốm đau và tử vong sớm do các bệnh liên quan đến sử dụng thuốc lá là 108.000 tỷ đồng một năm (tương đương 1,14% GDP năm 2022). Con số này lớn hơn gấp 5 lần so với đóng góp của nguồn thu thuế thuốc lá cho ngân sách quốc gia.

Từ năm 2008 đến 2019, Việt Nam mới chỉ thực hiện 3 lần tăng thuế TTĐB thuốc lá nhưng mức tăng thuế mỗi lần thấp chỉ là 5% và khoảng cách thời gian giữa các lần tăng thuế khá dài. Cụ thể, năm 2006 tăng thuế từ 55% lên 65% . Năm 2016 (sau 8 năm) tăng từ 65% lên 70% và năm 2019 (sau 3 năm): tăng từ 70% lên 75%.

Tác động của thuế lên giá bán lẻ đang quá thấp

ThS. Phan Thị Hải cho biết, mỗi bao thuốc giá bán lẻ 10.000 đồng thì giá xuất xưởng chỉ khoảng 3.900 đồng. Việc tăng thuế từ 70% lên 75% giá xuất xưởng chỉ làm giá tăng 220 đồng. Người bán lẻ có thể cùng tăng giá và sẽ chỉ làm giá tăng lên khoảng 300 đồng = 3%. Tuy nhiên lạm phát trung bình là 4% và thu nhập tăng trung bình là 5%. Vì vậy việc tăng thuế có tác động, nhưng rất ít tới tiêu dùng trong các năm đó.

Từ năm 2019 đến nay (Theo Luật thuế tiêu thụ đặc biệt) Việt Nam đang áp dụng tính thuế suất thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) theo tỷ lệ là 75% và giá tính thuế là giá xuất xưởng. Tỷ lệ thuế thuốc lá tính theo giá bán lẻ (bao gồm TTĐB và thuế giá trị gia tăng) chỉ chiếm 36%, thấp hơn nhiều so với trung bình của các quốc gia có thu nhập trung bình là 59%, chỉ bằng 1/2 của hầu hết các nước ASEAN (Thái Lan 78.6%, Singapore 67,1%, Indonesia 62.3%.

Báo cáo Điều tra giá bán lẻ thuốc lá điếu ở Việt Nam năm 2023 do Trường Đại học Y tế Công cộng cho thấy, tại Việt Nam, giá một bao thuốc nhãn phổ biến nhất ở Việt Nam chỉ vào khoảng 0.9 USD/bao. Với mức giá này, giá thuốc lá ở Việt Nam đứng thứ , gần thấp nhất, trong số 19 nước trong khu vực Tây Thái Bình Dương.

Trên thị trường có tới 40 nhãn hiệu thuốc lá có giá bán lẻ dưới 10.000 đồng/bao 20 điếu, có nhiều nhãn hiệu chỉ có mức giá 7.000 đồng đến 8.000 đồng/bao 20 điếu. Với mức giá thuốc lá bán lẻ thấp như vậy, thuốc lá rất dễ tiếp cận với người có thu nhập thấp và người mới hút, kể cả trẻ em và trẻ vị thành niên.

Do vậy, để đạt được hiệu quả giảm tiêu dùng thuốc lá, cần cải cách chính sách thuế thuốc lá theo hướng tăng thuế theo một lộ trình đều đặn để giá thuốc lá theo kịp mức tăng thu nhập và dần hướng tới mức thuế tối ưu là chiếm 75% giá bán lẻ để góp phần đạt mục tiêu giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá.

Theo khuyến nghị của WHO, để đạt được các mục tiêu của Chiến lược quốc gia về phòng, chống tác hại của thuốc lá đến năm 2030, Việt Nam cần áp dụng phương án tăng thuế mạnh hơn so với các phương án của Bộ Tài chính. Cụ thể, WHO và Bộ Y tế đề xuất áp dụng thuế tuyệt đối theo lộ trình để đạt .000 đồng/bao vào năm 2030 và giữ nguyên mức thuế tỷ lệ 75% hiện nay.

Nếu theo phương án này, đến năm 2030 tỷ lệ hút thuốc lá ở nam giới sẽ giảm xuống dưới 36% và ở nữ giới xuống dưới 1,0%, đáp ứng được mục tiêu chiến lược quốc gia. Giảm được 3,2 triệu người hút thuốc so với kịch bản không tăng thuế. Mức giảm này cao hơn phương án của Bộ Tài chính hiện nay là 1 triệu người hút thuốc.

Đặc biệt, phương án này sẽ giúp tăng số thu thuế thực (đã điều chỉnh theo lạm phát) lên 169%, tăng từ 17,4 nghìn tỷ đồng năm 2020 lên 46,4 nghìn tỷ đồng vào năm 2030 (tăng thêm 29 nghìn tỷ đồng). Mức tăng này cao hơn so với mức tăng theo phương án của Bộ Tài chính là gần 10 nghìn tỷ đồng, giúp tăng ngân sách cho Nhà nước.

Chu Lương