Tạo hành lang pháp lý cho doanh nghiệp tư nhân làm đường sắt đô thị

Trình bày tờ trình, Bộ trưởng Bộ Xây dựng Trần Hồng Minh cho biết, dự thảo luật đã được bổ sung, chỉnh lý để luật hóa 23 cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt. Trong đó có 21 cơ chế, chính sách được luật hóa từ các nghị quyết của Quốc hội và 2 cơ chế, chính sách mới (gồm Điều về đầu tư dự án đường sắt bằng nguồn vốn ngoài nhà nước và Điều 36 về hợp đồng).

Theo đó, dự thảo luật đã bổ sung các cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt để đầu tư phát triển hệ thống đường sắt tại dự thảo nghị quyết được cấp có thẩm quyền thống nhất chủ trương tạo hành lang pháp lý mang tính đột phá cho phát triển đường sắt.

Theo Bộ trưởng Trần Hồng Minh, mục tiêu chủ yếu của các cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt nhằm đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, cũng như rút ngắn trình tự, thủ tục, đẩy nhanh tiến độ, sớm hoàn thành các dự án đường sắt; khuyến khích sự tham gia của doanh nghiệp tư nhân.

Theo dự thảo luật, Nhà nước khuyến khích, hỗ trợ, tạo điều kiện và bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân trong nước và nước ngoài đầu tư, kinh doanh kết cấu hạ tầng đường sắt và kinh doanh vận tải đường sắt; kết nối đường sắt với các phương thức vận tải khác; phát triển công nghiệp đường sắt, nghiên cứu, ứng dụng khoa học công nghệ, chuyển giao công nghệ và đào tạo, phát triển nguồn nhân lực.

Luật cũng quy định tổ chức tham gia hoạt động kinh doanh đường sắt được miễn, giảm tiền sử dụng đất, tiền thuê đất đối với đất dành cho đường sắt theo quy định của Luật Đất đai.

Bên cạnh đó, được vay vốn tín dụng đầu tư nhà nước hoặc được Chính phủ bảo lãnh vay vốn để đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng, mua sắm phương tiện và thiết bị đường sắt, cũng như phát triển công nghiệp đường sắt theo quy định pháp luật.

Nhà nước hỗ trợ một phần vốn đầu tư phát triển từ ngân sách nhà nước và vốn tín dụng ưu đãi cho tổ chức tham gia hoạt động kinh doanh đường sắt tại địa bàn có điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn, đặc biệt khó khăn.

Doanh nghiệp tham gia đầu tư, phát triển công nghiệp đường sắt, kinh doanh kết cấu hạ tầng đường sắt được hưởng ưu đãi về thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp.

Tổ chức, cá nhân trong nước tham gia dự án đường sắt được miễn thuế nhập khẩu đối với máy móc, thiết bị, phụ tùng, phương tiện giao thông đường sắt và vật tư chưa sản xuất trong nước hoặc không đáp ứng tiêu chuẩn kỹ thuật của dự án.

Dự luật cũng dành một điều riêng về đầu tư dự án đường sắt bằng nguồn vốn ngoài nhà nước. Theo đó, khuyến khích tổ chức, cá nhân tham gia đầu tư dự án đường sắt bằng nguồn vốn ngoài nhà nước theo quy định của pháp luật về đầu tư.

Dự án đường sắt đầu tư nói trên được Nhà nước đảm bảo toàn bộ kinh phí bồi thường, hỗ trợ, tái định cư từ ngân sách nhà nước đối với đất dành cho đường sắt. Trường hợp dự án thực hiện theo phương thức đối tác công tư, phần kinh phí bồi thường, hỗ trợ, tái định cư không tính vào tỉ lệ vốn nhà nước tham gia vào dự án.

Đối với dự án đường sắt do nhà đầu tư đề xuất theo quy định của pháp luật về đầu tư, trường hợp chỉ có một nhà đầu tư đề xuất, cấp có thẩm quyền chấp thuận chủ trương đầu tư đồng thời chấp thuận nhà đầu tư theo quy định của pháp luật về đầu tư.

Đối với dự án đường sắt do nhà đầu tư đề xuất theo quy định của pháp luật về đầu tư theo phương thức đối tác công tư, sau khi dự án đầu tư được phê duyệt, người có thẩm quyền phê duyệt dự án được quyết định việc chỉ định nhà đầu tư.

Nhà đầu tư được chỉ định phải chứng minh đủ năng lực về khả năng thu xếp vốn chủ sở hữu, huy động vốn vay, nguồn vốn hợp pháp khác; chứng minh kinh nghiệm hoặc có thỏa thuận hợp tác với đối tác có kinh nghiệm thực hiện các dự án tương tự;

"Để bảo đảm đáp ứng yêu cầu về tiến độ đầu tư xây dựng các dự án đường sắt, Chính phủ đề nghị các quy định bổ sung mới và dự thảo luật có hiệu lực thi hành từ 1/7/2025. Các quy định còn lại của Luật Đường sắt sửa đổi có hiệu lực thi hành từ 1/1/2026"- Bộ trưởng Trần Hồng Minh thông tin .

Thẩm tra tờ trình, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học Công nghệ và Môi trường Lê Quang Huy đề nghị giới hạn phạm vi, đối tượng được áp dụng; tăng cường giám sát, công khai, minh bạch thông tin; có chế tài phù hợp... với chủ trương cần có cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt để đầu tư hệ thống đường sắt Việt Nam.

Với quy định về đầu tư dự án đường sắt bằng nguồn vốn ngoài nhà nước, Ủy ban Khoa học Công nghệ và Môi trường đề nghị cơ quan chủ trì soạn thảo quy định tiêu chí và quy trình minh bạch khi chỉ định nhà đầu tư, bảo đảm công khai cạnh tranh và điều kiện chặt chẽ. Bên cạnh đó, cần làm rõ các hỗ trợ (chia sẻ rủi ro doanh thu, ưu đãi thuế, tín dụng…) và cơ chế bảo đảm thực hiện cam kết của Nhà nước để tăng sức hút nhà đầu tư, bảo đảm chính sách ổn định, nhất quán.

Về cơ chế, chính sách phát triển đô thị quanh đường sắt (mô hình TOD) và khai thác quỹ đất vùng phụ cận nhà ga... cơ quan thẩm tra đề nghị bổ sung quy định rõ giới hạn thẩm quyền địa phương khi điều chỉnh quy hoạch; quy định cơ chế giám sát độc lập, minh bạch khi điều chỉnh quy hoạch; bổ sung quy định tiêu chí về năng lực hạ tầng và kế hoạch nâng cấp hạ tầng trước khi phê duyệt TOD, quy định điều kiện thực hiện.

Duy Tuấn - Hữu Tuấn