Theo dấu di sản báo chí trở thành nhịp cầu gìn giữ ký ức dân tộc

PV: Thưa bà, bà đánh giá như thế nào về vai trò của báo chí trong công cuộc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa hiện nay?

PGS. TS Lê Thị Thu Hiền: Trong bối cảnh hội nhập quốc tế và phát triển xã hội ngày càng nhanh, vai trò của báo chí trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa trở nên hết sức quan trọng. Báo chí không chỉ là kênh truyền tải thông tin đơn thuần, mà đã trở thành một lực lượng truyền thông chủ động, góp phần nâng cao nhận thức cộng đồng về tầm quan trọng và giá trị của di sản văn hóa dân tộc. Những bài viết, phóng sự, chương trình truyền hình, phim tài liệu... đã làm cho công chúng hiểu sâu sắc hơn về những giá trị quý báu mà cha ông chúng ta đã để lại, kết tinh trong di sản văn hóa, từ đó khơi dậy lòng tự hào, ý thức trách nhiệm của mỗi cá nhân và cộng đồng trong việc gìn giữ và phát huy các giá trị ấy.

Báo chí đóng vai trò trung gian kết nối các bên liên quan trong lĩnh vực di sản - từ các nhà quản lý, nhà nghiên cứu, đến cộng đồng địa phương và du khách. Thông qua báo chí, các thông tin về tình trạng bảo tồn, các hoạt động phát huy giá trị di sản được phổ biến rộng rãi, minh bạch và kịp thời.

Đồng thời, báo chí còn là tiếng nói phản biện, giúp phát hiện những sai phạm trong công tác bảo tồn, từ đó thúc đẩy sự vào cuộc của các cơ quan chức năng và cộng đồng trong việc xử lý các vấn đề phát sinh. Điều này góp phần nâng cao hiệu quả quản lý và bảo vệ di sản, giúp bảo tồn, gìn giữ và phát huy các giá trị di sản văn hóa vật thể, phi vật thể biểu đạt tinh hoa các giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp và bản sắc văn hóa của cộng đồng các dân tộc Việt Nam.

PV: Có những trường hợp cụ thể nào mà báo chí đã góp phần "cứu" một di sản khỏi nguy cơ mai một, thưa bà?

PGS. TS Lê Thị Thu Hiền: Trên thực tế, đã có nhiều ví dụ cụ thể cho thấy vai trò quan trọng của báo chí trong việc bảo vệ di sản văn hóa khỏi nguy cơ mai một, xuống cấp hoặc bị biến dạng. Một trong những trường hợp điển hình là khu di sản Tràng An (Ninh Bình). Qua loạt bài phóng sự điều tra của các cơ quan truyền thông, những hành vi xây dựng trái phép, phá vỡ cảnh quan di sản đã được phản ánh một cách chi tiết, làm dấy lên sự quan tâm mạnh mẽ của dư luận xã hội và sự chỉ đạo quyết liệt của các cấp chính quyền để ngăn chặn và xử lý kịp thời.

Tương tự, Công viên địa chất toàn cầu cao nguyên đá Đồng Văn - một di sản thiên nhiên và văn hóa đặc biệt của Việt Nam - cũng từng nhận được nhiều sự quan tâm qua các bài viết, phóng sự cảnh báo về những nguy cơ tác động tiêu cực do khai thác đá ồ ạt thiếu kiểm soát, hay việc xây dựng công trình Panorama ở Danh thắng quốc gia Mã Pì Lèng trong lòng Công viên địa chất toàn cầu cao nguyên đá Đồng Văn khi không có ý kiến của cơ quan có thẩm quyền. Những phản ánh này đã góp phần thúc đẩy các cơ quan chức năng điều chỉnh chính sách, tăng cường quản lý, bảo vệ cảnh quan và môi trường sinh thái của khu vực di sản.

Ngoài ra, báo chí cũng đã làm tốt vai trò giám sát, phản ánh những khó khăn và thách thức trong công tác bảo tồn các bảo tàng địa phương khi xuất hiện tình trạng xuống cấp, vắng khách, từ đó góp phần thúc đẩy các địa phương quan tâm hơn đến việc duy tu, bảo dưỡng và nâng cao chất lượng hoạt động của các bảo tàng.

Những ví dụ này cho thấy, báo chí không chỉ đóng vai trò truyền tải thông tin mà còn như một “nhịp cầu” kết nối giữa cộng đồng, nhà quản lý và các chủ thể di sản, giúp các vấn đề về bảo tồn và phát huy giá trị di sản được phát hiện sớm, xử lý kịp thời, từ đó góp phần bảo vệ di sản một cách bền vững.

PV: Trong bối cảnh hội nhập quốc tế và phát triển du lịch, việc “thương mại hóa” di sản đang gây nhiều tranh cãi. Bà nhìn nhận vấn đề này như thế nào? Báo chí nên đóng vai trò gì?

PGS. TS Lê Thị Thu Hiền: Việc “thương mại hóa” di sản có thể nói là một thách thức trong bối cảnh hiện nay. Ở một mặt, phát triển du lịch gắn với di sản văn hóa là nguồn tài nguyên vô giá, là nguồn lực đóng góp phát triển kinh tế - xã hội bền vững, tạo sinh kế cho người dân khu vực có di sản, góp phần xóa đói giảm nghèo, đóng góp phát triển bền vững, có nơi làm tốt việc bảo tồn di sản văn hóa gắn với phát triển kinh tế, du lịch, dịch vụ từ di sản đã chuyển dịch cơ cấu kinh tế của địa phương như Ninh Bình…

Tuy nhiên, nếu thiếu sự quản lý chặt chẽ, không cân bằng giữa bảo tồn với phát triển, việc khai thác giá trị di sản văn hóa, “thương mại hóa” quá sức chịu tải của di sản có thể tác động tiêu cực đến cảnh quan văn hóa, môi trường sinh thái, thậm chí ảnh hưởng đến tính nguyên gốc, tính toàn vẹn và giá trị nổi bật của di sản. Việc “thương mại hóa”, “sân khấu hóa” lễ hội truyền thống, tập quán xã hội và tín ngưỡng tại các di tích có thể làm méo mó, sai lệch thậm chí mai một di sản văn hóa. Trong bối cảnh này, vai trò của báo chí càng trở nên then chốt.

Báo chí cần giữ vững lập trường khách quan, phản ánh trung thực những mặt tích cực cũng như những tồn tại, hạn chế trong phát triển du lịch di sản. Đồng thời, báo chí cũng cần định hướng dư luận, góp phần xây dựng nhận thức về phát triển du lịch bền vững, tôn trọng bản sắc văn hóa và quyền lợi của cộng đồng chủ thể di sản. Việc truyền thông phải hướng đến mục tiêu không chỉ là “kéo khách” mà còn là bảo vệ và phát huy giá trị thực sự của di sản, tránh hiện tượng “câu view” bằng các thông tin giật gân, gây hiểu lầm hoặc làm lệch lạc nhận thức về di sản.

Như vậy, báo chí đóng vai trò là người “đưa tin” đồng thời cũng là người “giám sát”, “định hướng” và “giáo dục” xã hội về bảo vệ di sản trong quá trình phát triển kinh tế và hội nhập quốc tế. Điều này đòi hỏi đội ngũ làm báo không chỉ có kiến thức chuyên sâu về văn hóa - di sản mà còn cần có trách nhiệm cao với nghề nghiệp, tôn trọng các nguyên tắc đạo đức trong truyền thông.

PV: Cuối cùng, bà muốn gửi gắm điều gì tới đội ngũ những người làm báo - những “người đưa đò” văn hóa trong thời đại số?

PGS. TS Lê Thị Thu Hiền: Tôi muốn gửi lời tri ân sâu sắc tới đội ngũ những người làm báo - những người giữ vai trò then chốt trong việc bảo tồn và phát huy các giá trị di sản văn hóa của dân tộc. Trong thời đại số, khi mọi thông tin được lan truyền nhanh chóng và rộng rãi, trách nhiệm của người làm báo càng lớn hơn bao giờ hết.

Tôi mong các anh chị em làm báo luôn giữ vững đạo đức nghề nghiệp, đặt lợi ích cộng đồng và sự tôn trọng đối với các giá trị văn hóa lên hàng đầu. Khi truyền tải thông tin về di sản, hãy luôn đảm bảo sự khách quan, trung thực, đa chiều và sâu sắc. Hãy là những nhịp cầu nối giữa quá khứ và hiện tại, giữa di sản và cộng đồng, giúp mọi người hiểu hơn về nguồn cội, về những giá trị văn hóa đặc sắc mà dân tộc ta đã và đang gìn giữ.

Đặc biệt, trong thời đại công nghệ số phát triển mạnh mẽ, các hình thức truyền thông mới như mạng xã hội hay các nền tảng số đang tạo ra những cơ hội lớn nhưng cũng không ít thách thức. Người làm báo cần vận dụng khéo léo các công cụ này để truyền tải thông tin về di sản một cách hiệu quả, đồng thời nâng cao nhận thức cho cộng đồng về việc bảo vệ và phát huy di sản một cách bền vững.

Tôi tin tưởng rằng, với sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý, cộng đồng, nhà nghiên cứu và đội ngũ báo chí, di sản văn hóa Việt Nam sẽ ngày càng được bảo tồn, phát huy giá trị bền vững, góp phần vào phát triển kinh tế - xã hội, phát triển công nghiệp văn hóa của đất nước, cũng như khẳng định vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế.

PV: Trân trọng cảm ơn bà.

Dương Dũng (Thực hiện)