Tết cố đô

Người dân Huế bắt đầu chuẩn bị Tết từ rất sớm. Ngay từ đầu tháng Chạp, mỗi nhà đã bắt đầu dọn dẹp, sửa sang không gian sống và nhất là khu vực thờ cúng tổ tiên.

Những ngày cuối năm, các chợ Tết nhộn nhịp, người Huế tìm đến chợ Đông Ba hay các chợ nhỏ quanh thành phố để mua lễ vật, hoa quả và các món ăn truyền thống cho Tết.

Từ đầu tháng Chạp, phụ nữ trong gia đình đã tất bật lên kế hoạch làm mâm cỗ, mua sắm lễ vật, chuẩn bị nguyên liệu cho các món ăn đặc trưng ngày Tết.

Trong khi đó, người đàn ông trong nhà đảm nhiệm công việc “chạp mả” (tảo mộ), đây là dịp để con cháu sửa sang mồ mả, tri ân tổ tiên, và cùng nhau sum họp bên mâm cơm gia đình.

Quan trọng hơn cả vẫn là nơi thờ tự, thay cát trong bát hương trên bàn thờ gia tiên. Để thể hiện lòng thành kính, cát thay phải trắng tinh và mịn được lấy từ các làng quê ven biển. Các đồ thờ cúng như lư hương, chân đèn phải được đánh bóng.

Bàn thờ được lau chùi sạch sẽ, có mâm ngũ quả đẹp mắt, dâng lên ông bà, tổ tiên. Mâm ngũ quả thường có 5 loại trái cây như: sung, dừa, đu đủ, xoài, chuối, nho, tượng trưng cho sự sum vầy, may mắn.

Bàn thờ của người Huế không thể thiếu nải chuối, gọi là chuối mật, loại chuối duy nhất mà người Huế dùng để thờ cúng tổ tiên trong dịp lễ, Tết.

Ngoài ra, những món đồ không thể thiếu trong ngày Tết cổ truyền ở Huế là những sản phẩm của các làng nghề truyền thống hàng trăm năm tuổi của Huế như: hoa giấy Thanh Tiên, hạt nổ ngũ sắc... Món ăn thì có bánh chưng Nhật Lệ, bánh tét làng Chuồn, mức gừng Kim Long... làm cho không khí Tết thêm phần sắc màu, đậm chất văn hóa Huế.

Từ xưa, người Huế rất coi trọng việc cúng kiếng trong ba ngày Tết. Mọi nhà, “Cúng ông Táo” vào ngày 23 tháng Chạp. Từ 25 tháng Chạp trở đi, người Huế bắt đầu lễ “Cúng tổ nghề”. Mỗi phường nghề có một ngày cúng tổ riêng.

Sau lễ cúng này, đa phần các nghề tạm ngưng hoạt động để đón Tết. “Lễ cúng nêu”, rước ông bà về ăn Tết của các gia đình thường diễn ra vào ngày 30 Tết. Sau khi cúng rước ông bà tổ tiên về ăn Tết, các thành viên trong gia đình quây quần, sum vầy bên mâm cơm Tất niên.

Những chuyện không vui, không hay trong năm cũ đều được bỏ qua, mọi người cùng hướng đến những điều tốt đẹp trong năm mới.

Vào thời khắc chuyển sang năm mới, người Huế tổ chức “Lễ cúng giao thừa”. Lễ vật cúng giao thừa được bày biện ở ngoài sân lẫn trong nhà và đều là cỗ chay

Mâm cúng ngoài trời là để đưa đón các vị Hành khiển, diễn ra trước lúc giao thừa ít phút (mỗi năm có một vị Hành khiển trông coi cõi hạ giới). Đến lúc giao thừa, vị Hành khiển cũ ở hạ giới phải bàn giao chức trách cho vị Hành khiển mới đến từ thượng giới.

Vì việc bàn giao và tiếp quản công việc hết sức khẩn trương nên các vị Hành khiển chỉ có thể ăn vội vàng hoặc mang theo, thậm chí chỉ chứng kiến lòng thành của chủ nhà. Vì thế mà người Huế phải bày biện mâm cúng ngoài trời cho kịp thời gian của các vị Hành khiển.

Lễ cúng trong nhà diễn ra vào đúng thời điểm chuyển sang năm mới là để cầu xin tổ tiên “phù hộ độ trì” cho con cháu trong gia tộc một năm mới may mắn, an khang.

Sáng sớm mồng 1 Tết, người Huế thực hiện lễ cúng Nguyên đán với lễ vật đơn giản như trầm trà, mứt bánh - biểu tượng cho sự tinh khiết, trang trọng. Sau lễ cúng, gia đình mở cửa đón khách đến thăm và thường chọn người “đạp đất” (người đầu tiên đến nhà) là những người vui vẻ, hòa nhã hoặc trẻ em để mang đến may mắn cho gia đình trong năm mới. Con cháu cũng tập trung để viếng mộ ông bà, thể hiện lòng hiếu kính với tổ tiên.

Từ ngày mồng 1 trở đi, gia đình cúng tổ tiên ba lần mỗi ngày. Người Huế quy định mồng 1 đến nhà cha, mồng 2 đến nhà mẹ, mồng 3 thăm nhà thầy, tạo nên truyền thống đoàn tụ và tôn kính. Đến chiều mồng 3 Tết, mâm cơm “cúng đưa” được dâng lên để tiễn ông bà về cõi trên.

Trải qua hàng thế kỷ, Cố đô Huế - từng là thủ phủ của Đàng Trong và kinh đô của nhà Nguyễn, do đó đã hội tụ những tinh hoa, tiếp nhận văn hóa của các thế hệ trước để lại và được bảo lưu, bảo tồn trong cuộc sống đương đại.

Những phong tục đón Tết ở Huế không đơn thuần là nghi thức mà còn là cách để người dân thể hiện lòng tôn kính ông bà, tổ tiên, giáo dục thế hệ trẻ về văn hóa dân tộc. Đồng thời là dịp để mọi người sum họp, kết nối yêu thương, mang đến sự đoàn viên, ấm cúng, tạo nên một không khí Tết yên bình và thiêng liêng.

Trong phạm vi của cộng đồng thì ngày Tết ở Huế còn có nhiều lễ hội rất đa dạng, không kể những trò trong cung vua phủ chúa, trò vui nơi thôn dã cũng đã phong phú. Trò chơi tập thể có hội bài chòi, đu tiên, đua ghe, đấu vật…

Nơi đầu đường, góc phố có trò chơi bài vụ, trò bầu cua tôm cá… Trong gia đình có hội bài tới, xăm hường, tứ sắc, bài cẩu… Tất cả những trò chơi và lễ hội ấy không chỉ để giải trí mà còn giúp mọi người xích lại gần nhau, cùng đón mùa xuân trong niềm vui.