“Xứ” thơ của Trần Lê Khánh: Tiếng thơ lạ của nh thơ khắc nghiệt trong sáng tạo nghệ thuật

Buổi tọa đàm có góp mặt của nhà thơ Nguyễn Quang Thiều; nhà thơ Nguyễn Việt Chiến, nhà thơ Trần Đăng Khoa; nhà thơ Nguyễn Quyến, nhà thơ Lê Thiếu Nhơn, nhà văn, nhà phê bình Văn Giá cùng các giảng viên trường Đại học Văn hóa và các bạn đọc yêu thơ tại Hà Nội.

Nhà thơ Trần Lê Khánh sinh năm 1971. Hiện sống và làm việc tại Thành phố Hồ Chí Minh. Trần Lê Khánh sinh ra tại Kim Bôi, Hòa Binh, tốt nghiệp Đại học Kinh tế TPHCM, và có bằng CFA, bằng cấp về phân tích tài chính quốc tế do Viện CFA, Mỹ cấp năm 2004. Trước kia, nghề nghiệp chính là chuyên gia phân tích đầu tư cho các định chế tài chính trong nước và quốc tế.

Nhà thơ Trần Lê Khánh

Trần Lê Khánh vốn chỉ là người yêu văn chương, không tỏ ra có năng khiếu sáng tác. Kể từ năm 20 trở đi thì Trần Lê Khánh tập trung vào việc làm thơ và tham gia vào các hoạt động văn chương nghệ thuật.

Trần Lê Khánh chú trọng vào thơ lục bát và thơ ngắn. Tập thơ Lục Bát Múa trọn bộ là 756 cặp thơ lục bát hai câu, mỗi cặp được xem như một bài thơ ngắn và được kết với nhau thành một trường ca. Về thơ ngắn, tới nay, Trần Lê Khánh đã làm hàng trăm bài thơ ngắn khác nhau và đã được chọn lọc để xuất bản.

Các tập thơ đã xuất bản (NXB Hội Nhà văn Việt Nam) bao gồm Lục Bát Múa (2016), Dòng Sông Không Vội (2017), Ngày Như Chiếc Lá (2018), Lục Bát Múa trọn bộ (2018), Giọt Nắng Tràn Ly (2019) và dự kiến sẽ xuất bản trong năm 2020 tập thơ Xứ. Ngoài ra, một tuyển tập thơ với tên gọi là “Sự Bắt Đầu của Nước” đã được dịch sang tiếng Anh và dự định in ấn và xuất bản tại Mỹ trong thời gian sắp tới.

Có thể nói Trần Lê Khánh khá có duyên với thể thơ lục bát truyền thống. Và anh biết tạo ra sự khác biệt bằng mỗi bài 2 câu độc lập trong một tập thơ liên hoàn như bản trường ca.Trong bài “Múa cùng lục bát”, nhà nghiên cứu Nhật Chiêu đã viết: “Lục bát còn là tình. Câu lục bát trông như đôi tình nhân: Nàng cao thước sáu còn chàng cao thước tám. Yêu vận: Họ ôm nhau nơi eo lưng mà dạo chơi. Lục bát có thể cười, lục bát có thể khóc. Có thể lả lướt thướt tha. Có thể khúc kha khúc khuỷu. Có thể bình lặng mặt hồ. Có thể sóng cuồng giông tố. Có thể tỉnh tỉnh, có thể điên điên. Có thể nằm dài. Có thể nhảy múa. Trần Lê Khánh mê lục bát và muốn nó nhảy múa. Trông như một điệu luân vũ là lục bát của Khánh”.

Xuất thân từ nhà kinh tế học rồi gắn vào nghiệp thơ ca, nhiều người đặt câu hỏi với Trần Lê Khánh, anh thích mọi người gọi mình với danh xưng gì, một nhà thơ giỏi hay một người làm kinh tế tốt?

Trần Lê Khánh chia sẻ: “Thật sự tôi không nghĩ là tôi muốn mọi người biết đến tôi như là gì cả. Tôi chỉ muốn những bài thơ khi tôi viết ra có sự đồng cảm và có những tri kỷ. Qua đó mình có thể tìm thấy những mối giao cảm, tương tác. Mình có những danh xưng, mình có những tên gọi nhưng mà nó chẳng có ý nghĩa gì cả. Cái lớn nhất là cảm xúc của mình, tâm thức của mình khi mình còn ngồi viết được, còn sáng tác được thì có bao nhiêu cái danh xưng, bao nhiêu cái tên gọi thì cũng không thể nào đánh đổi được. Nó chỉ là cái công cụ giao diện của mình để tương tác với xã hội. Còn thật sự khi mình ngồi xuống thì cái chân tình, cái tâm hồn của mình quan trọng lắm. Và người làm nghệ sĩ đích thực phải gạt qua tất cả những danh xưng đó…

Tôi là tôi thôi. Tôi nghĩ rằng là ai cũng có một cái tên nhưng mà đối với mình cái tên chỉ là cái phương tiện để xưng hô. Quan trọng là trong tâm hồn của mình, trong con người mình như thế nào để cuối cùng mình cảm nhận: À! đây là mình. Trong sách thiền hay hỏi câu “Tôi là ai?”, đó là câu hỏi muôn thuở. Câu hỏi đó để bóc mình ra.

Tôi có nhớ sách triết học nói rằng con người có ba lớp. Lớp đầu tiên là lớp chào hỏi, xưng hô để mọi người vui vẻ với nhau. Tức là ra ngoài xã hội mình sống với cái lớp đó, giao diện đó. Lớp thứ hai là lớp bạn làm gì, ví dụ như là bác sĩ, kỹ sư, nội trợ, giáo viên, nhà thơ… Cái lớp đó gọi là lớp vai trò và vị trí mà xã hội định cho mình và mình đóng vai trò đó trong xã hội. Theo các triết gia thì hai cái lớp đó rất là vớ vẩn và con người đau khổ vì túm mình trong hai cái lớp đó. Lớp thứ 3 là lớp trong cùng, là cái lõi. Cái lõi đó là cái lõi không thể chia cắt hơn nữa, là cái lõi cá nhân (individual). Cái lớp thứ ba mới chính là chúng ta.

Tôi cũng không nghĩ mình là một nhà kinh tế hay một nhà thơ mà tôi không là gì cả. Tôi chỉ đang trên hành trình đi tìm cái tôi của tôi thôi”.

Buổi tọa đàm có sự tham dự của nhà thơ Nguyễn Quang Thiều, nhà thơ Trần Đăng Khoa, nhạc sĩ Trần Bình, nhà thơ Lê Thiếu Nhơn

Nhìn nhận về những sáng tác của Trần Lê Khánh, tại buổi tọa đàm "Xứ", nhà thơ Nguyễn Quang Thiều đánh giá: “Thơ Trần Lê Khánh là kết tinh của tính chính xác ngôn từ, sự độc đáo của hình ảnh, tính đa tầng của cảm xúc, độ sâu thẳm của tinh thần phương Đông… Đó là sự hài hòa của sự rung cảm và của những triết lí sâu sắc. Bởi thế, khi câu thơ cuối cùng của bài thơ vừa kết thúc thì nó mở ra ngay lập tức vô vàn cánh cửa cho người đọc. Mỗi bài thơ của Trần Lê Khánh luôn chứa trong nó một bài thơ khác và cứ thế mở ra và mở ra mãi. Tôi luôn nghĩ đến những bài thơ của Trần Lê Khánh với vẻ đẹp, sự tĩnh lặng, sự bí ẩn và chiều kích vô tận của những hạt cây. Mỗi bài thơ của Trần Lê Khánh tinh kết tựa một hạt cây. Đó là sự chặt chẽ của bố cục, tính chính xác của hình ảnh, phép tối giản của ngôn từ, sự nén chặt của cảm xúc… Và luôn chứa trong đó một phôi mầm triết lý”.

Nhạc sĩ Trần Bình, người đã phổ nhạc và trình diễn một số bài thơ của Trần Lê Khánh lại nhận định: Điều cô ấn tượng ở thơ ca Trần Lê Khánh là sự mới lạ và tính gợi. Ngay từ tên gọi, các tập thơ đều có nhan đề độc đáo, gợi những liên tưởng, những cảm thức thời gian, cảm nhận về tâm hồn tĩnh lặng, thong dong: Dòng sông không vội, Ngày như chiếc lá, hay tập thơ Xứ chuẩn bị ra mắt.
Nhà thơ Trần Đăng Khoa đã đọc tập Lục bát múa và một số bài thơ tự do của Trần Lê Khánh. Ông cho rằng, Trần Lê Khánh đã tạo cho mình một giọng điệu riêng, lối đi riêng, nỗ lực làm mới, thơ hiện đại, giàu trí tuệ và gợi mở. Theo ông, nếu lục bát của Trần Lê Khánh khỏe khoắn, có nỗ lực làm mới thì điều mà Trần Lê Khánh thực sự tạo được dấu ấn là thơ tự do ngắn. Chẳng hạn bài Vậy à: một hôm gió thổi/ chiếc lá lạnh sống lưng/ khi dưới đất lộ ra bộ xương hóa thạch/ của lối mòn triệu năm về trước/ em đã đi qua. hay bài Quê hương: Con sông nằm xuống/ để cơn mưa dài/ tắm cho sạch/ những ngọn sóng tha phương... Thứ thơ ấy tinh giản, chắt lọc đến độ không gọt tước được nữa nhưng nó không để lộ sự khô cằn, xơ xác mà vẫn tươi mới, tự nhiên, giàu sức sống…

Nhà thơ Lê Thiếu Nhơn cảm nhận, Trần Lê Khánh đến với thơ không phải là một cuộc dạo chơi, anh là một thi sĩ thực thụ. Những câu thơ lục bát của anh kiệm lời, tối giản nhưng lại mở ra rất nhiều suy tư: Dòng sông chỉ có một thân/ Mang theo chiều muộn bao lần hả anh?. Dòng sông trước mắt, còn chiều muộn mơ hồ, vậy mà khi dòng sông sánh đôi chiều muộn lại nảy sinh tâm trạng bâng khuâng tiếc nuối “một thân” xen lẫn ngẩn ngơ hoài niệm “bao lần”. Hay câu thơ: Người đi bỏ lại bầu trời/ Ai đem kim chỉ khâu lời gió bay là một sáng tạo độc đáo. Thi sĩ Trần Lê Khánh không hứng thú với những lời thánh thót hay những câu vang vọng. Thơ anh có xu hướng cô đặc lại, như viên sỏi ném xuống mặt hồ ý thức phẳng lặng những xa vắng trùng khơi.

Thơ Trần Lê Khánh thực đấy mà hư đấy, gần gũi đấy mà thăm thẳm đấy. Đọc thơ anh, không khó hình dung anh đang ngắm chiếc lá la đà cành thấp với màu xanh của bầu trời cao vọi. Thế nhưng, phải có sự giải mã để có thể tiếp cận đầy đủ giá trị thẩm mĩ mà anh gửi gắm qua từng dòng lơ lửng. Trần Lê Khánh không có mục đích đánh đố độc giả, anh chỉ tìm cách kí thác mới mẻ hơn, quyết liệt hơn những ý niệm của mình về cuộc sống, về ân nghĩa, về thị phi…