Chuyển đổi số trong ngành Tòa án: An toàn thông tin là điều kiện tiên quyết

Chuyển đổi số - nền tảng kiến tạo công lý hiện đại

Những năm gần đây, ngành TAND đã chủ động, quyết liệt triển khai chương trình chuyển đổi số toàn diện. Với mục tiêu hình thành hệ thống Tòa án điện tử, tiến tới Tòa án số, ngành không ngừng đổi mới quy trình làm việc, ứng dụng mạnh mẽ công nghệ vào các hoạt động chuyên môn - từ quản lý vụ án, tổ chức xét xử, ban hành bản án đến cung cấp dịch vụ công trực tuyến.

Hàng loạt phần mềm nghiệp vụ đã được triển khai thống nhất trên toàn quốc như: Phần mềm Quản lý án, phần mềm Trợ lý ảo, hệ thống tra cứu bản án, hệ thống báo cáo thống kê điện tử, nền tảng số phục vụ điều hành nội bộ… Trong năm 2023, toàn ngành đã xử lý trên 600.000 vụ việc theo hình thức số hóa, công bố hơn 600.000 bản án và quyết định có hiệu lực lên Cổng thông tin điện tử TAND. Nhiều địa phương tổ chức xét xử trực tuyến thành công, góp phần tiết kiệm thời gian, chi phí, tăng cường tiếp cận công lý cho người dân vùng sâu, vùng xa.

Cùng với đó, ngành cũng từng bước tích hợp, kết nối cơ sở dữ liệu tư pháp với dữ liệu dân cư, dữ liệu ngành Kiểm sát, Thi hành án dân sự… tạo điều kiện thuận lợi cho việc xác minh, trích xuất, kiểm tra thông tin phục vụ công tác giải quyết vụ việc.

Theo Chánh án TANDTC Lê Minh Trí, chuyển đổi số trong Tòa án không chỉ là yêu cầu kỹ thuật mà là khâu đột phá trong cải cách tư pháp. Mục tiêu lớn là xây dựng nền tư pháp chuyên nghiệp, công khai, minh bạch, phục vụ người dân tốt hơn.

Tuy nhiên, song song với những thành tựu, chuyển đổi số cũng đặt ra thách thức nghiêm trọng: dữ liệu điện tử của ngành Tòa án - vốn mang tính pháp lý, bí mật, nhạy cảm đang trở thành mục tiêu của các cuộc tấn công mạng. Nếu không kiểm soát tốt an toàn thông tin, hậu quả sẽ không chỉ là gián đoạn kỹ thuật, mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến niềm tin vào công lý và hoạt động tư pháp của Nhà nước.

An toàn thông tin - “lá chắn” sống còn trong môi trường số

Dữ liệu tư pháp - bao gồm hồ sơ vụ án, tài liệu mật, bản án, thông tin cá nhân là tài sản đặc biệt quan trọng. Khi toàn bộ hoạt động tố tụng được thực hiện trên môi trường điện tử, rủi ro mất mát, rò rỉ hoặc bị tấn công mạng trở nên thường trực. Những sự cố như mất tài khoản truy cập, virus mã hóa tài liệu, truy cập trái phép đều có thể làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến quá trình xét xử, quyền và lợi ích hợp pháp của người dân.

Thực tế cho thấy, các cơ quan Nhà nước, trong đó có Tòa án, đang ngày càng trở thành mục tiêu của các cuộc tấn công mạng. Theo thống kê của Bộ Thông tin và Truyền thông, chỉ trong năm 2023, có hơn 12.000 sự cố tấn công mạng vào các hệ thống công, trong đó nhiều cuộc tấn công có chủ đích nhằm vào cơ sở dữ liệu nội bộ. Ngành Tòa án, với hàng triệu hồ sơ số hóa, không nằm ngoài nguy cơ này.

Một số Tòa án địa phương hiện còn đối mặt với những khó khăn nhất định về bảo mật: Trang thiết bị chưa đồng bộ, hệ thống bảo mật chưa đạt chuẩn, chưa có phần mềm diệt virus bản quyền, mạng nội bộ dễ bị xâm nhập. Đặc biệt, có đơn vị chưa thực hiện phân quyền chặt chẽ trong truy cập dữ liệu, chưa áp dụng mã hóa tài liệu điện tử hoặc chưa thiết lập hệ thống sao lưu dữ liệu định kỳ.

Đáng chú ý, nhiều đơn vị chưa xây dựng được đội ngũ kỹ thuật chuyên trách; việc xử lý sự cố bảo mật còn lúng túng, chậm trễ. Trong một số vụ việc, hacker sử dụng email giả mạo để phát tán mã độc hoặc đánh cắp tài khoản, gây mất dữ liệu bản án. Đây là hồi chuông cảnh báo về tình trạng thiếu kiến thức và kỹ năng bảo mật trong một bộ phận cán bộ, công chức ngành Tòa án.

An toàn thông tin trong ngành Tòa án không thể chỉ trông chờ vào công nghệ hay phần mềm. Điều quan trọng nhất là xây dựng một hệ sinh thái an ninh mạng vững chắc, nơi mỗi cán bộ đều là “tường lửa sống”, chủ động phòng ngừa và ứng phó với các rủi ro trên không gian số.

Kỹ năng số - nhân tố quyết định sự an toàn và hiệu quả

Bảo đảm an toàn thông tin trong chuyển đổi số không chỉ là trách nhiệm của bộ phận công nghệ thông tin, mà phải là nhiệm vụ chung của toàn ngành. Mỗi cán bộ Tòa án cần được trang bị đầy đủ kỹ năng số cơ bản, có ý thức bảo mật và tuân thủ quy trình sử dụng hệ thống số một cách an toàn, khoa học.

Tuy nhiên, thực tế hiện nay cho thấy vẫn còn một bộ phận cán bộ, công chức sử dụng công nghệ một cách thụ động, thiếu kỹ năng bảo mật cơ bản: dùng mật khẩu đơn giản, chia sẻ thông tin tài khoản, mở liên kết lạ, tải phần mềm không rõ nguồn gốc, sử dụng mạng công cộng để xử lý hồ sơ… Những hành vi này, dù vô tình, có thể tạo điều kiện cho tội phạm mạng xâm nhập và đánh cắp dữ liệu.

Vì vậy, ngành Tòa án cần tổ chức các khóa đào tạo kỹ năng số và an toàn thông tin theo hướng thực hành, dễ tiếp cận, phù hợp với công việc của cán bộ. Nội dung có thể bao gồm: Kỹ năng nhận diện và xử lý email lừa đảo, mã độc; Cách tạo và quản lý mật khẩu an toàn.

Quy tắc sử dụng thiết bị di động, USB trong môi trường làm việc số; Hướng dẫn sao lưu, phục hồi dữ liệu và phản ứng khi có sự cố; Hiểu biết pháp luật về bảo vệ thông tin cá nhân, trách nhiệm khi để rò rỉ thông tin.

Bên cạnh đào tạo, cần xây dựng quy chế nội bộ về sử dụng dữ liệu số - quy định rõ trách nhiệm của từng cá nhân, đơn vị trong việc bảo vệ tài khoản, phân quyền truy cập, ghi nhật ký hoạt động… Đồng thời, cần có cơ chế giám sát, đánh giá định kỳ năng lực an toàn thông tin của mỗi đơn vị Tòa án.

Một số đơn vị địa phương đã có mô hình tốt trong việc bảo mật dữ liệu: sử dụng mạng LAN nội bộ tách biệt hoàn toàn với Internet; áp dụng chữ ký số trong việc ban hành văn bản; thiết lập tường lửa hai lớp và hệ thống phát hiện xâm nhập thời gian thực.

Tuy nhiên, để nhân rộng mô hình này, cần có sự quan tâm đầu tư từ trung ương, hướng dẫn kỹ thuật đồng bộ từ TANDTC, và sự phối hợp liên ngành giữa Tòa án - Bộ Công an - Bộ TT&TT trong bảo vệ hạ tầng số quốc gia.

Chuyển đổi số thành công phải gắn liền với an toàn thông tin

Chuyển đổi số trong ngành Tòa án là xu thế tất yếu, là con đường ngắn nhất để nâng cao hiệu quả tư pháp, mang lại công lý nhanh chóng, minh bạch và thân thiện với người dân. Tuy nhiên, nếu không xây dựng được nền tảng an toàn thông tin vững chắc, mọi nỗ lực sẽ đối mặt với nguy cơ bị đe dọa hoặc đánh mất thành quả.

Tòa án điện tử chỉ phát huy hiệu quả khi dữ liệu được bảo mật tuyệt đối, cán bộ có kỹ năng số thành thạo và toàn ngành có hệ thống quản trị thông tin hiện đại. Đó không chỉ là yêu cầu kỹ thuật, mà là yêu cầu về đạo đức nghề nghiệp, về trách nhiệm công vụ, về uy tín và niềm tin vào công lý.

Vì vậy, ngành Tòa án cần xác định rõ: bảo mật thông tin không phải là việc phụ, mà là điều kiện tiên quyết để triển khai chuyển đổi số bền vững. Cần sớm ban hành Chiến lược An toàn thông tin ngành Tòa án giai đoạn 2025 - 2030; đầu tư hạ tầng đồng bộ, xây dựng đội ngũ chuyên trách công nghệ; tổ chức đào tạo kỹ năng định kỳ và tạo văn hóa bảo mật ngay trong từng hành vi công vụ.

Chuyển đổi số là cánh cửa mở ra tương lai tư pháp hiện đại nhưng chỉ khi cánh cửa ấy được khóa chặt bằng “chìa khóa” an toàn thông tin, thì công lý mới thực sự an toàn trong thế giới số.