Đối mặt với nhiều thách thức, xuất khẩu thủy sản vẫn duy trì đà tăng ổn định

Xuất khẩu thủy sản duy trì đà tăng ổn định

Theo Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thuỷ sản Việt Nam (Vasep), kim ngạch xuất khẩu thuỷ sản tháng 4/2025 đạt 850,5 triệu USD, tăng 10% so với cùng kỳ; đưa lũy kế xuất khẩu 4 tháng đầu năm lên mức 3,3 tỷ USD, tăng 21% so với cùng kỳ 20.

Trong đó, tôm tiếp tục đóng vai trò là mặt hàng xuất khẩu chủ lực, đóng góp 1,27 tỷ USD trong 4 tháng đầu năm, tăng 30% so với cùng kỳ. Riêng tháng 4, xuất khẩu tôm đạt 330,8 triệu USD, tăng %. Sự tăng trưởng này đến từ nhu cầu tiêu dùng tại các thị trường lớn như Trung Quốc, EU và Nhật Bản, cùng với giá tôm dần phục hồi do tái cân bằng cung cầu toàn cầu.

Sau tôm, cá tra cũng là mặt hàng xuất khẩu chiến lược với kim ngạch 4 tháng đầu năm đạt 632,7 triệu USD, tăng 9% so với cùng kỳ. Tuy nhiên, trong tháng 4, tốc độ tăng trưởng xuất khẩu cá tra đã chậm lại, chỉ đạt 167,7 triệu USD, tương đương so với cùng kỳ năm ngoái. Sự chững lại này được xác định là do áp lực từ chính sách thuế quan của Mỹ và cạnh tranh từ các nguồn cung cá thịt trắng thay thế khác như cá rô phi.

Xuất khẩu cá ngừ trong tháng 4/2025 ghi nhận sụt giảm tới 12%, chỉ đạt 76 triệu USD, luỹ kế 4 tháng đầu năm đạt hơn 302 triệu USD, tăng nhẹ 1% so với cùng kỳ. Theo các doanh nghiệp, điểm nghẽn lớn nhất của ngành cá ngừ thời gian qua là sự thiếu hụt nguyên liệu do quy định kích thước tối thiểu cá ngừ vằn dẫn đến giảm sản lượng khai thác, chế biến và xuất khẩu.

Ngược lại, các mặt hàng như cá rô phi và cá điêu hồng tăng trưởng đột phá đạt 138%, dù kim ngạch còn khiêm tốn đạt 19 triệu USD. Nhuyễn thể, cua, ghẹ cũng ghi nhận tăng trưởng ấn tượng, lần lượt đạt 216,4 triệu USD (tăng 18%), 83,1 triệu USD (tăng 82%) và 112,1 triệu USD (tăng 50%), nhờ nhu cầu cao từ Trung Quốc và ASEAN.

Về thị trường, Trung Quốc dẫn đầu với kim ngạch xuất khẩu đạt 4 tháng đầu năm gần 710 triệu USD, tăng 56%. Riêng tháng 4 ghi nhận 182,3 triệu USD, tăng 29%, chủ yếu nhờ nhu cầu tôm, cua ghẹ và nhuyễn thể phục vụ phân khúc cao cấp. Nhật Bản đứng thứ hai với 536,6 triệu USD, tăng 22%, tăng trưởng ổn định nhờ các sản phẩm chế biến có giá trị gia tăng cao. EU và Hàn Quốc tiếp tục là thị trường tiềm năng với kim ngạch lần lượt 351,5 triệu USD (tăng 17%) và 264,1 triệu USD (tăng %), đặc biệt nhờ các chính sách thuế quan ưu đãi từ Hiệp định thương mại tự do Việt Nam - EU (EVFTA).

Thách thức tác động từ chính sách thuế

Tuy nhiên, xuất khẩu thuỷ sản vào Mỹ chứng kiến sự suy giảm đáng kể trong tháng 4/2025 với kim ngạch đạt 120,5 triệu USD, giảm %. Tính chung 4 tháng đầu năm xuất khẩu vào thị trường này đạt 498,4 triệu USD (tăng 7%). Sự suy giảm trong tháng 4 phản ánh tác động của chính sách thuế đối ứng từ Mỹ, làm xáo trộn hoạt động xuất khẩu.

Theo Vasep, chính sách thuế đối ứng của Mỹ đang tạo áp lực lớn lên hoạt động xuất khẩu thủy sản Việt Nam. Các mặt hàng như cá tra và tôm, vốn phụ thuộc nhiều vào thị trường này, chịu ảnh hưởng nặng nề. Thuế quan làm tăng giá thành sản phẩm, khiến các nhà nhập khẩu Mỹ cân nhắc chuyển hướng sang các nguồn cung khác như Ấn Độ hay Ecuador.

Thêm vào đó, các rào cản kỹ thuật, như kiểm tra an toàn thực phẩm và yêu cầu truy xuất nguồn gốc khắt khe cũng làm giảm lợi thế cạnh tranh sản phẩm Việt Nam tại thị trường Mỹ - vốn là một trong những thị trường xuất khẩu chủ lực và có giá trị cao.

Không chỉ gây thiệt hại trực tiếp về doanh thu, các biện pháp thuế đối ứng còn làm gia tăng chi phí pháp lý, kiểm toán và thủ tục hành chính cho doanh nghiệp. Nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa không đủ năng lực tài chính để theo đuổi các vụ kiện thương mại kéo dài, buộc phải thu hẹp quy mô hoặc rút lui khỏi thị trường Mỹ...

Tuy nhiên, với lợi thế từ các hiệp định thương mại lớn như Hiệp định Đối tác toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam - EU (EVFTA) và nhiều FTA khác đang giúp Việt Nam giảm thiểu tác động tiêu cực bằng cách mở rộng thị trường sang EU, Nhật Bản và ASEAN. Doanh nghiệp Việt Nam cũng đang điều chỉnh chiến lược, tập trung vào sản phẩm giá trị gia tăng và đa dạng hóa thị trường để giảm phụ thuộc vào Mỹ.

Xuất khẩu thủy sản sẽ tăng tốc chuyển dịch trước “ngưỡng cửa” thuế mới

Các chuyên gia dự báo, trong hai tháng tới, xuất khẩu thủy sản Việt Nam sẽ có sự chuyển dịch mạnh mẽ trước khi chính sách thuế đối ứng mới của Mỹ có hiệu lực từ ngày 9/7/2025. Thời gian này, các doanh nghiệp Việt Nam sẽ tập trung đẩy mạnh xuất khẩu sang Mỹ, đặc biệt với các sản phẩm chủ lực như tôm và cá tra, nhằm tận dụng tối đa giai đoạn trước khi mức thuế mới được thực thi, làm tăng chi phí.

Dự kiến kim ngạch xuất khẩu sang thị trường Mỹ trong tháng 5 và tháng 6 có thể tăng 10 - % so với tháng 4/2025, nhờ các hợp đồng được ký kết gấp rút và chiến lược giảm giá để duy trì thị phần.

Song song đó, đa dạng hóa thị trường đang trở thành một chiến lược then chốt nhằm giảm thiểu rủi ro từ thị trường Mỹ. Các doanh nghiệp lớn đã bắt đầu mở rộng hoạt động xuất khẩu sang các nước Trung Đông, Nam Mỹ, châu Phi và đặc biệt là khối ASEAN — nơi nhu cầu tiêu thụ thủy sản ngày càng tăng và quy định nhập khẩu ít khắt khe hơn.

Hoạt động xuất khẩu dự kiến thời gian tới sẽ có sự chuyển dịch mạnh mẽ cả về thị trường lẫn cơ cấu sản phẩm. Các doanh nghiệp thủy sản Việt Nam đang bước vào giai đoạn cao điểm điều chỉnh và chuyển hướng chiến lược. Một mặt, doanh nghiệp sẽ đẩy nhanh tiến độ xuất khẩu sang Mỹ trong khoảng thời gian “chờ áp thuế” nhằm tối ưu doanh thu trước khi mức thuế mới được áp dụng.

Mặt khác, sự dịch chuyển theo hướng tăng tỷ trọng các thị trường không bị ảnh hưởng bởi chính sách này, đồng thời tập trung vào các dòng sản phẩm chế biến sâu, sẽ là xu hướng chủ đạo nhằm thích ứng bền vững về lâu dài.

Nếu tận dụng tốt giai đoạn chuyển tiếp này, Việt Nam có thể vừa giảm thiểu tác động tiêu cực của chính sách thuế Mỹ, vừa nâng cao năng lực cạnh tranh và vị thế trên thị trường quốc tế.