Đừng làm khó doanh nghiệp vì tư duy "không quản được thì cấm"

Điểm mới ở Dự thảo Nghị định kinh doanh xăng dầu lần này, về hệ thống xăng dầu Bộ Công Thương đưa thêm đề xuất: “Thương nhân phân phối chỉ lấy hàng từ đầu mối”, thay vì quy định hiện hành là được lấy hàng từ đầu mối và được mua bán lẫn nhau. Quy định mới này được hiểu là thương nhân phân phối (TNPP) không được mua bán lẫn nhau.

Lý do Bộ Công Thương đưa ra đề xuất trên là “xăng dầu là ngành nghề kinh doanh có điều kiện” nên phải tuân thủ đầy đủ các điều kiện quy định cụ thể với từng mắt xích trong chuỗi… để đảm bảo an ninh năng lượng.

Chủ tịch Hiệp hội Xăng dầu Việt Nam Bùi Ngọc Bảo cho rằng, Nghị định đã quy định rất rõ các điều kiện để DN tham gia vào thị trường, khi họ đạt được rồi thì không nên quy định “ông này phải mua của ông kia, ông kia không được mua của ông này”. “Người ta đủ điều kiện rồi, sao hạn chế được?”, ông Bảo nhấn mạnh những vô lý hiện nay, khi vin vào “kinh doanh có điều kiện” để hạn chế quyền của một số DN, điều này có thể ảnh hưởng đến tính thị trường của xăng dầu.

Thực tế, một thương nhân phân phối (TNPP) cho hay, tại nghị định quy định rất rõ các điều kiện về kho, bể chứa; phương tiện vận chuyển; phòng cháy chữa cháy; hệ thống phân phối gồm số đại lý và cửa hàng trực thuộc phải đảm bảo… “Khi đảm bảo tất cả các yêu cầu trên, DN mới được cấp giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh xăng dầu”, vị thương nhân nói và khẳng định, TNPP là một mắt xích không thể thiếu trong hệ thống xăng dầu, là cánh tay nối dài cho đầu mối để phân phối xăng dầu đến khắp mọi miền của tổ quốc...

Thậm chí, một số ý kiến cho rằng, TNPP không được mua bán và trao đổi hàng hoá với nhau là mất đi tính điều hoà và tạo nguồn cho thị trường. Thực tế, từ ngày nghị định xăng dầu ra đời đến nay, TNPP đã làm tốt vai trò phân phối của mình, trong khi, tất cả những khó khăn trong vài năm qua làm ảnh hưởng đến ngành xăng dầu đều bắt nguồn từ các thương nhân đầu mối... Đơn cử, các “ông lớn” bê bối như Bách Khoa Việt, Hải Hà, Trung Linh Phát, Xuyên Việt Oil, Thiên Minh Đức...

Cần bỏ tư duy "không quản được thì cấm"

Để sửa những bất cập, ở dự thảo nghị định mới, Bộ Công Thương đưa ra 2 phương án để Thủ tướng quyết định là giữ nguyên để thương nhân phân phối được mua bán lẫn nhau như hiện hành. Phương án khác và cũng là lựa chọn của Bộ Công Thương là "thương nhân phân phối không được mua bán lẫn nhau".

Bộ Công Thương lý giải, nguyên nhân là do thanh tra Chính phủ chỉ ra việc mua bán lòng vòng từ cả doanh nghiệp đầu mối và phân phối, dẫn đến sai lệch sản lượng thống kê thực tế.

Thế nhưng, điều đáng nói, thương nhân đầu mối mới là đơn vị cấp nguồn, được nhập khẩu, được quyền mua từ nhà máy sản xuất xăng dầu trong nước. Còn thương nhân phân phối chỉ ở vai trò phân phối lượng hàng lấy từ đầu mối đến các doanh nghiệp bán lẻ.

Bản chất sản lượng mua ra bán vào vẫn nằm ở đầu mối, vì vậy, các doanh nghiệp xăng dầu cho rằng, việc kiểm soát sản lượng chỉ cần nắm qua đầu mối. Bộ Công Thương cũng đã đề xuất kết nối dữ liệu từ đầu mối đến Bộ này để quản lý.

Ngoài ra, Bộ cũng đề xuất cho đầu mối được tự quyết giá xăng dầu. Theo đó, Nhà nước công bố các yếu tố hình thành giá để DN tự quyết định giá, kê khai giá và thông báo giá về cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền để giám sát. Giá bán xăng dầu tối đa sẽ được xác định bằng chi phí tạo nguồn và chi phí kinh doanh định mức, lợi nhuận định mức cộng thuế giá trị gia tăng. Điều đáng nói, chi phí này sẽ được quy định ngưỡng cụ thể theo báo cáo từ các thương nhân đầu mối.

Chuyên gia Nguyễn Tiến Thoả, Chủ tịch Hội Thẩm định giá Việt Nam cho rằng, hình thức này vẫn là “bình mới, rượu cũ”. Do đó, cần cởi trói hoàn toàn để DN tự quyết định giá. Tức là chỉ quy định công thức phải có là gì, còn công thức đó bao nhiêu sẽ phụ thuộc vào từng DN nhất định, không ai giống ai đó mới là thị trường, mới giải quyết được việc tính đúng, tính đủ, đảm bảo lợi ích giữa các bên và những bất cập hiện nay cũng được khắc phục. Công thức cụ thể như đề xuất của Bộ Công Thương hiện nay chỉ nên dùng trong trường hợp cần bình ổn giá.

Cho rằng vướng mắc không chỉ nằm ở hệ thống xăng dầu và điều hành giá, điểm nghẽn ở Dự thảo Nghị định còn nằm ở cách quy định về quỹ bình ổn xăng dầu, Chủ tịch Hội Thẩm định giá Việt Nam lưu ý: Việc xây dựng nghị định xăng dầu cần rõ định hướng, quan điểm được Tổng Bí thư Tô Lâm là “dứt khoát phải bỏ tư duy quản không được thì cấm”, đồng thời cải cách thể chế, tạo môi trường thông thoáng trong kinh doanh.