Kiểm soát quyền lực của người đứng đầu trong công tác cán bộ hiện nay

Tuy nhiên, mặt tiêu cực, quyền lực luôn làm tha hóa những con người và bộ máy sử dụng quyền lực nhưng lại yếu kém về nhân cách và không có cơ chế tốt để kiểm soát quyền lực. Có những người khi chưa có quyền lực thì tốt, nhưng khi đã có quyền lực trong tay thì dần dần trở nên hư hỏng, thành người xấu. Khi quyền lực không được kiểm soát thì mặt trái của nó chính là tác nhân quan trọng nhất làm tha hóa cán bộ, tha hóa những con người được trao quyền lực, rồi tha hóa cả bộ máy, làm cho bộ máy bị “biến dạng, méo mó”.

Quyền lực không được kiểm soát sẽ dẫn đến lạm quyền và sự lạm quyền cho mục đích tư lợi, tinh vi hoặc công khai gây bức xúc trong dư luận, ảnh hưởng đến niềm tin của Nhân dân với Đảng và Nhà nước.

Nhận thức sâu sắc vấn đề trên, trong những năm vừa qua, Đảng ta đã có nhiều chủ trương, nghị quyết về xây dựng, chỉnh đốn Đảng, tăng cường kiểm soát việc thực thi quyền lực, đấu tranh ngăn chặn sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, chống quan liêu, tham nhũng, lãng phí, lợi ích nhóm, tư duy nhiệm kỳ, bệnh độc đoán, chuyên quyền đối với người đứng đầu cấp ủy, tổ chức đảng, cơ quan nhà nước và các tổ chức chính trị - xã hội và các tổ chức kinh tế của Nhà nước. Đại hội XII của Đảng khẳng định phải: “Hoàn thiện và thực hiện nghiêm cơ chế kiểm soát quyền lực, ngăn ngừa sự lạm quyền, vi phạm kỷ luật, kỷ cương ”(1).

Đại hội XIII của Đảng xác định phải: “Xây dựng quy định về thẩm quyền, trách nhiệm của người đứng đầu trong công tác cán bộ và quản lý cán bộ; thực hiện tốt quy định về kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ, chống chạy chức, chạy quyền...”(2) và Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương 4 khóa XIII cụ thể hóa thêm một bước: “Tăng cường kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ một cách thực chất và hiệu quả;... Khẩn trương hoàn thiện các cơ chế về phân cấp quản lý cán bộ, tiêu chuẩn, quy trình, thủ tục, hồ sơ nhân sự; đánh giá, lấy phiếu tín nhiệm, quy hoạch, luân chuyển, bổ nhiệm, giới thiệu cán bộ ứng cử, tuyển dụng công chức, viên chức theo hướng dân chủ, công khai, minh bạch;”(3).

Quán triệt thực hiện quan điểm trên, các cấp có thẩm quyền đã cụ thể hóa chủ trương kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ của Đảng bằng các quy chế, quy định khá cụ thể và tổ chức thực hiện nghiêm túc, trong đó chú trọng cụ thể hóa nguyên tắc tập trung dân chủ, tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách phù hợp tình hình thực tế, xác định quyền và trách nhiệm của tập thể và của cá nhân người đứng đầu.

Tăng cường phân cấp, phân quyền theo hướng tăng thẩm quyền, trách nhiệm của người đứng đầu, đồng thời từng bước có cơ chế, chế tài cụ thể xác định, xử lý trách nhiệm người đứng đầu khi có khuyết điểm, vi phạm. Tuy nhiên, vì nhiều nguyên nhân, một số người đứng đầu vẫn mắc sai lầm, khuyết điểm trong thực hiện thẩm quyền, trách nhiệm được giao, gây hậu quả khôn lường.

Thực tế cho thấy, vừa qua không đủ công cụ kiểm soát nên quyền lực bị lợi dụng, tha hoá, cán bộ biến quyền lực thành của mình để ban phát, xin cho; trong một số quy định, việc trao quyền không phù hợp với trách nhiệm dẫn đến người đứng đầu ỷ lại, dựa vào tập thể, thiếu năng động, sáng tạo, không dám nghĩ, dám làm, thu mình để được bình an, làm cho công tác cán bộ còn nhiều yếu kém, công tác xây dựng đảng còn nhiều hạn chế, kinh tế - xã hội không phát triển...

Một số cán bộ, không ít trong số đó là cán bộ cấp cao của Đảng, Nhà nước, lực lượng vũ trang đã lạm quyền, lộng quyền, làm trái, bất chấp nguyên tắc, quy chế, quy trình, nhất là trong công tác cán bộ trong khi tập thể nể nang, ngại va chạm, hoặc bị người đứng đầu thao túng nên tự tung tự tác và không có sự kiểm tra, giám sát thường xuyên, hữu hiệu của cấp trên dẫn đến không những chỉ người đứng đầu mà cả tập thể cấp ủy, tổ chức đảng, cơ quan, đơn vị mắc khuyết điểm, vi phạm bị xem xét, xử lý kỷ luật.

Kết luận Hội nghị Trung ương 4 khóa XIII chỉ rõ: “Cơ chế kiểm soát quyền lực và chế tài xử lý vi phạm ở nhiều lĩnh vực chưa có hoặc có nhưng chưa cụ thể, hiệu quả thực thi thấp. Hoạt động giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội và nhân dân đối với việc tu dưỡng, rèn luyện đạo đức của cán bộ, đảng viên chưa hiệu quả”(4).

Đã đến lúc cần phải có các giải pháp tổng thể, không chỉ dựa vào giáo dục đạo đức, tự phê bình và phê bình và kêu gọi về sự tự giác thuần túy mà phải kết hợp chặt chẽ với việc xây dựng, hoàn thiện, thực hiện đồng bộ hệ thống cơ chế kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ để ngăn ngừa sự lạm quyền, vi phạm kỷ luật, kỷ cương của những người được trao quyền, nhất là người đứng đầu.

Trước hết, cần tăng cường đổi mới nội dung, phương thức và nâng cao chất lượng công tác giáo dục chính trị, tư tưởng, tạo sự chuyển biến về nhận thức, trách nhiệm của cấp ủy, tổ chức đảng, cơ quan nhà nước, các tổ chức chính trị - xã hội, cán bộ, công chức, viên chức và quần chúng nhân dân trong quản lý, thực thi và kiểm soát việc thực thi quyền lực trong công tác cán bộ của người được ủy quyền, nhất là người đứng đầu.

Cần giáo dục, tuyên truyền cho các tổ chức, lực lượng và mọi tầng lớp Nhân dân sự cần thiết, ý nghĩa, tầm quan trọng, quan điểm, mục tiêu, cơ chế, giải pháp kiểm soát quyền lực cũng như những thuận lợi, khó khăn, thách thức, những vướng mắc trong quá trình tổ chức kiểm soát quyền lực làm cơ sở để thống nhất nhận thức và hành động trong Đảng, cơ quan nhà nước, các tổ chức của hệ thống chính trị và toàn xã hội.

Phải làm cho các tổ chức, lực lượng, trước hết là người đứng đầu cấp ủy, cơ quan nhà nước, các tổ chức chính trị - xã hội có sự vào cuộc với quyết tâm cao, nỗ lực lớn, hành động quyết liệt, hiệu quả, thường xuyên, liên tục, tích cực, mạnh mẽ, có trọng tâm, trọng điểm, có lộ trình, bước đi phù hợp vững chắc với tính chất, đặc điểm, nhiệm vụ, phạm vi quyền hạn của từng loại hình cơ quan, đơn vị.

Người đứng đầu cấp ủy, cơ quan, đơn vị phải: “đề cao trách nhiệm nêu gương, ý thức tự giác tu dưỡng, rèn luyện đạo đức của cán bộ, đảng viên, nhất là cán bộ lãnh đạo, quản lý và người đứng đầu các cấp; thực hiện nghiêm các quy định nêu gương của Đảng, quy định của Ban Chấp hành Trung ương về những điều đảng viên không được làm, cán bộ giữ cương vị càng cao càng phải tiên phong, gương mẫu”(5).

Thứ hai, cần đổi mới mạnh mẽ, toàn diện công tác cán bộ theo hướng công khai, minh bạch trong môi trường thật sự tự do, tôn trọng ứng cử và đề cử của các tổ chức chính trị - xã hội; lựa chọn cán bộ cần phải qua thi tuyển, thực chất và nghiêm túc, khách quan, vừa mở rộng dân chủ, vừa tăng trách nhiệm của người đứng đầu trong công tác cán bộ.

Đây là cách thức hiệu quả để Nhân dân và đông đảo cán bộ, đảng viên tham gia giám sát quyền lực trong việc giao quyền lực cho cán bộ. Chỉ trên cơ sở đó, Đảng, Nhà nước mới lựa chọn được nhân tài cho đất nước. Người đứng đầu có nhân phẩm tốt sẽ biết quản lý và thực thi quyền lực được giao vào những mục đích phục vụ lợi ích của Nhân dân, của Đảng.

Kết luận Hội nghị Trung ương 4 khóa XIII chỉ rõ: “Thực hiện nghiêm nguyên tắc tập trung dân chủ, phát huy dân chủ gắn với tăng cường trách nhiệm của cấp uỷ và người đứng đầu trong công tác cán bộ. Tăng cường kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ một cách thực chất và hiệu quả; bảo đảm đúng quy định, quy trình, công tâm, khách quan, chặt chẽ, thận trọng trong từng khâu của công tác cán bộ;...”(6).

Cần khắc phục cách làm công tác cán bộ chủ yếu là sắp đặt theo ý chí và cách tư duy còn nhiều chủ quan của người lãnh đạo, sắp xếp cán bộ theo quan hệ, hậu duệ, “lợi ích nhóm”; bị đồng tiền chi phối, thậm chí đồng tiền đã quyết định trong nhiều trường hợp; đề bạt con cháu, đồ đệ và những người “cánh hẩu” với nhau, nạn chạy chức, chạy quyền đã trở nên khá phổ biến, có những trường hợp cứ như là đương nhiên, rất đáng lo ngại, kể cả ở những lĩnh vực hệ trọng hoặc tình trạng “ buôn quan”, “buôn vua” biểu hiện tha hóa quyền lực nguy hại nhất đã xuất hiện, tồn tại và lan truyền lâu nay.

Thứ ba, tiếp tục xây dựng, hoàn thiện các quy chế, quy định về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của các cấp ủy, cơ quan nhà nước và các tổ chức chính trị - xã hội, chức trách, nhiệm vụ, phạm vi quyền hạn của từng chức danh cán bộ và cơ chế, nguyên tắc hoạt động làm cơ sở pháp lý để kiểm soát việc quản lý và thực thi quyền lực được giao của người đứng đầu.

Hoàn thiện và thực hiện nghiêm Quy định về trách nhiệm nêu gương của cán bộ, đảng viên, trước hết là người đứng đầu các cấp; tăng cường kiểm tra, sàng lọc, xử lý, thay thế, miễn nhiệm, cho từ chức người đứng đầu yếu kém về phẩm chất đạo đức, tín nhiệm thấp, năng lực lãnh đạo thực tiễn hạn chế, vi phạm nguyên tắc tập trung dân chủ, tự phê bình và phê bình, quy chế làm việc trong chỉ đạo, điều hành công việc.

Đẩy mạnh cuộc đấu tranh phòng chống tham nhũng, tiêu cực, xử lý dứt điểm các vụ vi phạm thực thi quyền lực trong công tác cán bộ gây bức xúc dư luận, kể cả đang đương chức và đã nghỉ chế độ. Nghiên cứu tăng thẩm quyền và chế tài xử lý trách nhiệm của ủy ban kiểm tra các cấp trong việc kiểm tra, giám sát, kỷ luật đảng đối với tổ chức đảng và đảng viên, nhất là đối với người đứng đầu. Hoàn thiện các quy định về xử lý kỷ luật, bảo đảm thống nhất đồng bộ giữa kỷ luật của Đảng với kỷ luật hành chính của Nhà nước đối với người đứng đầu.

Siết chặt kỷ luật, kỷ cương trong Đảng; có hình thức xử lý kịp thời, chính xác, bảo đảm công khai, minh bạch, không có vùng cấm, ngoại lệ đối với cán bộ, đảng viên, người đứng đầu các cấp vi phạm trong việc thực thi quyền lực được giao. Cần có các cơ chế phối hợp cụ thể để giám sát, kiểm soát chéo giữa các tổ chức đảng, cơ quan nhà nước các cấp và các tổ chức chính trị - xã hội trong quản lý và thực thi quyền lực của người đứng đầu. Phải: “Nghiên cứu, ban hành các cơ chế về thẩm quyền, trách nhiệm của người đứng đầu trong công tác cán bộ và quản lý cán bộ; xử lý tập thể, cá nhân suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, "tự diễn biến", "tự chuyển hoá"; cơ chế bảo vệ, khuyến khích Nhân dân phản ánh, tố giác cán bộ, đảng viên tham nhũng, tiêu cực”.(7)

Thứ tư, kiểm soát quyền lực cần đẩy mạnh việc thực thi rộng rãi quyền dân chủ; minh bạch thông tin và trách nhiệm giải trình của các tổ chức và cá nhân người đứng đầu được giao quyền lực.

Nhân dân, cán bộ và đảng viên có quyền chất vấn, yêu cầu người đứng đầu phải giải trình; có quyền phản đối những việc làm cho là sai trái; có quyền yêu cầu người đứng đầu từ chức hoặc bị cách chức… Phải khuyến khích công luận lên tiếng phê phán, phản đối những việc sai trái của người đứng đầu để tăng sức đề kháng của cơ thể xã hội. Ở đâu và khi nào mà công luận bị hạn chế, ngăn cản thì ở đó và lúc ấy cơ thể xã hội đang giảm sức đề kháng. Cần phải minh bạch thông tin mọi người dân và cán bộ, đảng viên đều có quyền tiếp cận thông tin, không ai được bưng bít thông tin, giống như “ánh sáng ban ngày” thay cho “đêm tối”, để cái xấu, cái ác không còn nơi ẩn nấp, phải lộ rõ nguyên hình.

Nhiều việc được cho là “nhạy cảm” để lấy cớ đó mà không minh bạch thông tin làm hạn chế hiệu quả của cuộc chiến chống tham nhũng và “lợi ích nhóm”. Cần mở rộng hành lang hơn nữa cho tự do ngôn luận và báo chí, còn bản thân báo chí cũng phải dũng cảm, bản lĩnh và nâng cao đạo đức nghề nghiệp, nhà báo dám dấn thân cho lẽ phải và không để bị mua chuộc. Cần phải: “Nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động giám sát của Quốc hội, Hội đồng nhân dân các cấp; giám sát, phản biện xã hội, góp ý xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội; của báo chí”(8) để kiểm soát hiệu quả quyền lực trong công tác cán bộ

Thứ năm, các cấp ủy, tổ chức đảng phải thực sự làm nòng cốt trong kiểm soát quyền lực của người đứng đầu trong công tác cán bộ.

Nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của cấp ủy, tổ chức đảng, đấu tranh ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ, tệ tham nhũng, tiêu cực, lợi ích nhóm, chủ nghĩa thân hữu; tăng cường quản lý, giám sát, kiểm soát việc trao và thực thi quyền lực của đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý chủ chốt ở các cấp, nhất là đối với người đứng đầu. Các cấp ủy, tổ chức đảng phải tăng cường giáo dục chính trị, tư tưởng để mỗi cán bộ lãnh đạo, quản lý chủ chốt các cấp phải thật sự gương mẫu, nêu cao đức tính cần, kiệm, liêm, chính, khắc phục biểu hiện độc đoán, gia trưởng, lạm quyền.

Mỗi cán bộ, đảng viên cần khắc phục sự nể nang, thấy đúng không dám bảo vệ, thấy sai không dám đấu tranh với người đứng đầu về các hành vi việc làm sai trái. Thực hiện nghiêm nguyên tắc tập trung dân chủ, tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách, quy chế làm việc của cấp ủy, tổ chức đảng, cơ quan, đơn vị; thực hiện đúng chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của tổ chức, chức trách nhiệm vụ, quyền hạn của người đứng đầu cấp ủy, cơ quan, đơn vị.

Các cấp ủy, tổ chức đảng, tổ chức nhà nước, các tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức kinh tế của Nhà nước kịp thời rà soát sửa đổi, bổ sung quy chế làm việc cho phù hợp và thực hiện nghiêm túc, trong đó phân định rõ ràng, cụ thể thẩm quyền, trách nhiệm, mối quan hệ công tác của tập thể, cá nhân, nhất là thẩm quyền, trách nhiệm của người đứng đầu với tập thể cấp ủy, tổ chức đảng, lãnh đạo cơ quan, đơn vị nhằm kiểm soát chặt chẽ việc thực thi quyền lực của người đứng đầu, nhất là trong công tác cán bộ...

Các cấp ủy, tổ chức đảng phải tập trung lãnh đạo và làm nòng cốt trong kiểm soát quyền lực, thực hành dân chủ rộng rãi và phát huy vai trò các tổ chức, các lực lượng trong việc kiểm soát quyền lực của người đứng đầu, phải bảo đảm cho người đứng đầu quản lý và thực thi quyền lực vì những mục tiêu tốt đẹp, vì quyền lợi và hạnh phúc của những người đã ủy quyền cho mình.

TS Trần Văn Duy (Học viện Chính trị, Bộ Quốc phòng)

(1). Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Nxb. Chính trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội, 2016, tr.203.

(2). Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb. Chính trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội, 2021, tr.187, 188.

(3),(4),(5),(6),(7),(8). Kết luận Hội nghị lần thứ 4 Ban Chấp hành Trung ương Đảng Khóa XIII.