Thí điểm Viện kiểm sát nhân dân khởi kiện vụ án dân sự từ 1/1/2026

Xây dựng Nghị quyết theo trình tự, thủ tục rút gọn

Trình bày Tờ trình, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao Nguyễn Huy Tiến cho biết, Điều 187 Bộ luật Tố tụng dân sự năm 20 quy định, việc bảo vệ quyền dân sự của các chủ thể là nhóm dễ bị tổn thương hoặc bảo vệ lợi ích công thông qua việc khởi kiện vụ án dân sự được giao cho các cơ quan, tổ chức, cá nhân.

Tuy nhiên, thực tiễn thời gian qua các cơ quan, tổ chức, cá nhân chưa thực hiện, thực hiện chưa đầy đủ hoặc chưa hiệu quả trách nhiệm của mình dẫn đến lợi ích Nhà nước, lợi ích công cộng, quyền và lợi ích hợp pháp của nhóm dễ bị tổn thương chưa được bảo vệ hiệu quả theo quy định của pháp luật.

Qua thực tiễn thực hành quyền công tố, kiểm sát việc giải quyết các vụ án, vụ việc trong các lĩnh vực hình sự, dân sự, hành chính, VKSND đã phát hiện nhiều trường hợp tội phạm, vi phạm; mặc dù các chủ thể vi phạm đã bị xử lý về trách nhiệm hình sự nhưng phần dân sự gây thiệt hại cho Nhà nước, cho nhóm dễ bị tổn thương vẫn chưa được khắc phục triệt để; hoặc có trường hợp vi phạm chưa đến mức phải xử lý trách nhiệm hình sự nhưng phải giải quyết vấn đề dân sự để khắc phục hậu quả, bồi thường thiệt hại cho Nhà nước hoặc cho nhóm dễ bị tổn thương thì không có cơ quan, tổ chức, cá nhân nào khởi kiện, yêu cầu. Điều này đã dẫn đến thất thoát, lãng phí, thiệt hại cho Nhà nước, quyền và lợi ích của nhóm dễ bị tổn thương chưa được bảo vệ triệt để, hiệu quả.

Việc xây dựng Nghị quyết của Quốc hội về việc thí điểm VKSND khởi kiện vụ án dân sự để bảo vệ quyền dân sự của các chủ thể là nhóm dễ bị tổn thương hoặc bảo vệ lợi ích công thuộc trường hợp cấp bách để giải quyết những vấn đề phát sinh trong thực tiễn theo quy định tại điểm b khoản 1 Điều 50 Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2025.

Viện kiểm sát nhân dân tối cao đề nghị Quốc hội cho phép việc xây dựng Nghị quyết của Quốc hội về việc này theo trình tự, thủ tục rút gọn nhằm đáp ứng yêu cầu thực tiễn, tạo cơ sở pháp lý để VKSND khởi kiện vụ án, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân.

Dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về việc thí điểm VKSND khởi kiện vụ án dân sự để bảo vệ quyền dân sự của các chủ thể là nhóm dễ bị tổn thương hoặc bảo vệ lợi ích công gồm 4 Chương và 19 Điều. Trong đó, quy định VKSND khởi kiện vụ án dân sự công ích trong trường hợp không có người khởi kiện để bảo vệ quyền dân sự của các chủ thể là nhóm dễ bị tổn thương hoặc bảo vệ lợi ích công và bảo đảm quyền khởi kiện của VKSND.

Dự kiến, thực hiện thí điểm nghị quyết tại 6 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương với phạm vi như sau khi thực hiện sắp xếp, sáp nhập một số đơn vị hành chính cấp tỉnh. Nghị quyết có hiệu lực từ ngày 01/01/2026; thời gian thực hiện thí điểm 3 năm.

Bảo đảm sự thống nhất trong chính sách hỗ trợ pháp lý

Thẩm tra dự thảo Nghị quyết, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng tán thành với quy định của dự thảo Nghị quyết về cách xác định phạm vi 6 nhóm dễ bị tổn thương và 4 lĩnh vực lợi ích công thuộc diện được VKSND thí điểm khởi kiện vụ án dân sự để bảo vệ quyền dân sự và lợi ích công.

Tuy nhiên, các nhóm dễ bị tổn thương và lĩnh vực lợi ích công nêu trên đang được quy định tại nhiều luật khác nhau. Vì vậy, ông Tùng đề nghị cơ quan chủ trì soạn thảo tiếp tục rà soát kỹ nhằm bảo đảm sự thống nhất trong áp dụng chính sách bảo vệ.

Đối với nhóm dễ bị tổn thương, điểm e khoản 2 Điều 3 dự thảo Nghị quyết quy định: “Người dân tộc thiểu số sinh sống tại vùng có điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn theo quy định của pháp luật”.

Theo Ủy ban Pháp luật và Tư pháp, việc khởi kiện vụ án dân sự công ích nhằm bảo vệ quyền của nhóm dễ bị tổn thương là người dân tộc thiểu số về bản chất cũng là chính sách hỗ trợ pháp lý nhưng ở mức độ cao hơn, trong đó, cơ quan nhà nước (Viện kiểm sát nhân dân) trực tiếp khởi kiện vụ án dân sự nhằm bảo vệ quyền dân sự của họ.

Tuy nhiên, theo Luật Trợ giúp pháp lý, đối tượng được trợ giúp pháp lý trong trường hợp này là người dân tộc thiểu số cư trú ở vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn, hẹp hơn so với phạm vi quy định (điểm e khoản 2 Điều 3) của dự thảo Nghị quyết. Vì vậy, đề nghị cơ quan chủ trì soạn thảo nghiên cứu, điều chỉnh quy định này bảo đảm sự thống nhất trong chính sách hỗ trợ pháp lý cho cùng đối tượng.

Ngoài ra, đề nghị rà soát kỹ lưỡng, bảo đảm sự thống nhất trong việc quy định các đối tượng thuộc “nhóm dễ bị tổn thương” tại dự thảo Nghị quyết với các luật có liên quan.

Về lợi ích công (khoản 3 Điều 3), Ủy ban Pháp luật và Tư pháp nhận thấy, quy định về “tài sản công, đầu tư công” tại điểm a và “đất đai”, “tài nguyên khác” tại điểm b khoản 3 Điều 3 của dự thảo Nghị quyết còn chung chung, chưa thật rõ lợi ích công trực tiếp cần được bảo vệ trong vụ án dân sự công ích, dễ dẫn đến cách hiểu và áp dụng khác nhau.

Vì vậy, đề nghị nghiên cứu, rà soát kỹ lưỡng, quy định đầy đủ, chặt chẽ phạm vi “lợi ích công”; đồng thời, đề nghị chuyển quy định “bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng” tại điểm d khoản 3 về khoản 2 Điều 3 của dự thảo Nghị quyết cho phù hợp với nhóm dễ bị tổn thương.