Phóng sự - Ghi chép

Vượt sóng IUU – Vươn khơi bền vững (Bài cuối)

Gia Ân-Mai Giang • 16/06/2025 - 08:43

Sau 8 năm kiên trì thực hiện các giải pháp chống khai thác hải sản bất hợp pháp (IUU), nghề biển Nghệ An đã có những bước chuyển mình mạnh mẽ từ nhận thức đến hành động. Từ những nghi ngại ban đầu, ngư dân đã dần đồng thuận và làm chủ quy trình khai thác hợp pháp, nâng cao giá trị sản phẩm, đảm bảo thu nhập ổn định và xây dựng cộng đồng nghề cá đoàn kết, bền vững

Trở lại xã Quỳnh Lập (TX Hoàng Mai) những ngày đầu hè 2025, chúng tôi gặp lại ông Hồ Văn Bình, một ngư dân từng phản đối dữ dội các quy định mới về đánh bắt cách đây 8 năm.

“Lúc đó tôi nghĩ cán bộ chỉ làm khó dân. Họp tổ dân phố, tôi nói thẳng: ra khơi là sống chết, sao bắt thêm thủ tục, máy móc làm gì?” – ông Bình kể lại.

Nhưng giờ đây, ông lại là người đầu tiên đưa tàu lên bờ để kiểm tra thiết bị định vị hành trình, cập nhật phần mềm VMS và phổ biến quy định mới cho các thuyền viên.

“Sau 8 năm thì tôi hiểu, mình làm đúng luật là giữ được nghề. Chứ đánh bắt chui, vi phạm, thì thiệt thân mình, con mình sau này không còn cá mà đánh”, ông chia sẻ thêm.

Một trong những thành quả nổi bật của chặng đường 8 năm chống IUU là ngư dân ngày càng chủ động làm đúng quy trình để sản phẩm được xác nhận nguồn gốc – chìa khóa mở ra thị trường xuất khẩu.

Ông Nguyễn Văn Lý, chủ tàu tại cảng Lạch Quèn (Quỳnh Lưu), hồ hởi khoe: “Mẻ cá gần 10 tấn của tôi mới được thương lái ở TP. HCM trả giá cao vì có giấy xác nhận nguồn gốc rõ ràng. Tàu nào không có là bị ép giá liền”.

Nhật ký khai thác từng bị xem là “thủ tục phiền hà” giờ đây trở thành chứng cứ để ngư dân chứng minh hành vi khai thác hợp pháp.

“Ghi đúng, ghi đủ thì được xác nhận nhanh, cá bán được giá hơn. Có ngày bán lô cá tăng thêm 2.000 đồng/kg vì đầy đủ giấy tờ”, ông Hồ Văn Định – một ngư dân lâu năm tại Cửa Hội (TP Vinh) tâm sự.

Chống IUU không chỉ là tuân thủ pháp luật, mà còn là nền tảng để xây dựng nghề cá có trách nhiệm và hiệu quả hơn. Sau 8 năm chuyển đổi cách đánh bắt, đầu tư thiết bị, chấp hành quy trình, nhiều ngư dân ghi nhận thu nhập ổn định hơn trước.

Sau 8 năm triển khai quyết liệt các giải pháp chống khai thác IUU, Nghệ An đạt nhiều kết quả đáng ghi nhận.

Khảo sát sơ bộ từ Chi cục Thủy sản và Kiểm ngư tỉnh Nghệ An cho thấy, tàu đánh bắt tuân thủ quy định IUU có thu nhập bình quân mỗi chuyến biển cao hơn từ 10-25% so với tàu không rõ nguồn gốc sản phẩm. Đồng thời, chi phí xử phạt, thời gian đình chỉ và thời gian chờ cập bến cũng được giảm thiểu đáng kể.

“Trước, ra biển cứ thấp thỏm vì lỡ vi phạm. Giờ làm đúng, cập cảng được ưu tiên bốc hàng sớm, cá tươi hơn, bán được giá”, ông Nguyễn Văn Hữu – chủ tàu ở Nghi Thiết (huyện Nghi Lộc) chia sẻ.

Một kết quả đáng ghi nhận sau 8 năm là sự hình thành và phát triển các tổ giám sát cộng đồng do chính ngư dân làm nòng cốt. Họ không chỉ tuyên truyền, nhắc nhở mà còn báo cáo kịp thời các dấu hiệu vi phạm.

Bà Trần Thị Hiền – cán bộ Hội Phụ nữ xã Ngọc Bích – cho biết: “Nhiều vợ ngư dân nay cũng tham gia các nhóm giám sát. Khi chồng đi biển, ở nhà vợ kiểm tra VMS, gọi nhắc nếu thiết bị mất tín hiệu. Cả nhà vào cuộc, nghề mới giữ bền”.

Các tổ cộng đồng này cũng tham gia huấn luyện sơ cấp cứu, phòng cháy chữa cháy, hỗ trợ tàu gặp nạn. “Từ chỗ chỉ đi biển kiếm sống, nay ngư dân biết bảo vệ nhau, bảo vệ vùng biển”.

Trong hành trình 8 năm, một điểm sáng khác là lớp ngư dân trẻ tiếp cận công nghệ, chủ động cập nhật kiến thức và đưa nghề biển sang hướng phát triển bền vững hơn.

Anh Nguyễn Đình Lâm (28 tuổi, xã Văn Hải, Quỳnh Lưu) cho biết: “Tôi học cách sử dụng app quản lý tàu, theo dõi hải trình qua điện thoại, học cả tiếng Anh cơ bản để đọc quy định quốc tế. Sắp tới tôi đăng ký khóa học vận hành tàu xa bờ tiêu chuẩn châu Âu”.

Lâm cũng là người đầu tiên trong xã thử nghiệm mô hình “đánh bắt kiêm du lịch biển” – đưa khách trải nghiệm cuộc sống thuyền chài kết hợp quảng bá sản phẩm sạch từ tàu có xác nhận nguồn gốc IUU.

Sau 8 năm triển khai quyết liệt các giải pháp chống khai thác IUU, Nghệ An đạt nhiều kết quả ấn tượng: Tỷ lệ tàu m trở lên có thiết bị VMS đạt 100%, trong đó hơn 97% duy trì kết nối ổn định; không còn tàu vi phạm vùng biển nước ngoài trong 18 tháng liên tiếp.

Số hồ sơ xác nhận, chứng nhận nguồn gốc tăng gấp 5 lần so với năm 2017; giảm 80% số vụ bị lập biên bản vi phạm vùng khai thác trái phép; tăng 20–30% giá bán hải sản có xác nhận nguồn gốc hợp pháp.

Đồng hành cùng chính quyền, ngành thủy sản và cộng đồng, ngư dân Nghệ An không chỉ thay đổi nhận thức mà đã làm chủ quy trình chống IUU, biến thách thức thành cơ hội.

Nghề biển hồi sinh từ ý chí ngư dân

Sự chuyển mình này không chỉ giúp bảo vệ nghề biển mà còn mở ra những cơ hội kinh tế mới, đưa hải sản Việt Nam tiến gần hơn với thị trường thế giới.

Điều quan trọng nhất, như lời ngư dân Hồ Văn Bình đúc kết: “Giữ biển là giữ nhà. Làm đúng là giữ được nghề. Sau 8 năm, tôi thấy rõ: đổi thay không đến từ luật, mà từ lòng người”.